Ubezwłasnowolnienie częściowe

Czy warto ubezwłasnowolnić częściowo osobę pełnoletnią, u której postawiono diagnozę schizofrenii paranoidalnej?

Każdy człowiek ma zdolność prawną od chwili urodzenia. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości. Zgodnie z art. 16 kodeksu cywilnego osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Zgodnie z komentarzem Tomasza Sokołowskiego do art. 16 k.c. ze stanem prawnym na dzień 1 czerwca 2012 r.

1.   Ubezwłasnowolnienie częściowe ma charakter fakultatywny, a sąd, uwzględniając całokształt sytuacji życiowej i rodzinnej osoby mającej ograniczoną zdolność do prowadzenia swoich zwykłych spraw, ocenia, czy ubezwłasnowolnienie częściowe jest celowe. Ponieważ ubezwłasnowolnienie częściowe stanowi poważną ingerencję w sferę dóbr osobistych jednostki, jego orzeczenie stanowić musi najlepsze, optymalne ukształtowanie sytuacji życiowej osoby fizycznej (por. post. SN z dnia 14 lutego 1974 r., I CR 8/74, OSNC 1975, nr 1, poz. 12, w którym wskazano, że pomimo zaistnienia przesłanek takiego ubezwłasnowolnienia sąd może nie ubezwłasnowolnić osoby chorej, jeżeli "ubezwłasnowolnienie w większym stopniu osłabiło pozycję tej osoby, niż przyniosło jej pomoc"; SN wskazał, że niekiedy pozostawienie możności samodzielnego prowadzenia swoich spraw może być "korzystniejsze od pomocy kuratora"; przegląd orzeczeń: A. Szpunar, W. Wanatowska, NP 1976, nr 2, s. 275; por. także uwagi do art. 13, tezy 1, 2 i 3; por. także post. SN z dnia 28 września 1999 r., II CKN 269/99, Prok. i Pr. (dodatek) 2000, nr 2, poz. 27).

2.   Ubezwłasnowolnienie częściowe ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia (por. post. SN z dnia 15 maja 1969 r., I CR 132/68, z glosą S. Wójcika, NP 1970, nr 1, s. 114). Celem omawianej instytucji jest ochrona interesów osoby chorej, "a nie interesów władz i nie może obracać się przeciwko osobie chorej" (post. SN z dnia 26 kwietnia 1968 r., II CR 70/68, Lex nr 6324; por. także uwagi do art. 13, tezy 2 i 3).

3.   Ubezwłasnowolnienie częściowe powoduje utratę przez osobę fizyczną pełnej zdolności do czynności prawnych z pozostawieniem jej częściowej zdolności do czynności prawnych (por. uwagi do art. 15). To ubezwłasnowolnienie może być orzeczone tylko wobec osoby dorosłej (także takiej, która została już uprzednio ubezwłasnowolniona całkowicie; por. teza 16).

4.   Przesłanką podstawową ubezwłasnowolnienia częściowego jest potrzeba udzielenia pomocy dla prowadzenia spraw osoby fizycznej i decydowania o jej sytuacji, choć osoba taka może kierować swoim postępowaniem. Przyczyną tej potrzeby jest dysfunkcja mentalna wywołana ściśle określonymi przyczynami, wskazanymi w art. 16 § 1 k.c. Jak wskazał SN w postanowieniu z dnia 9 października 1973 r. (II CR 509/73, Lex nr 7316), chodzi tutaj o potrzebę pomocy w prowadzeniu zwykłych, codziennych spraw osobistych oraz w toczących się sprawach majątkowych; a w szczególności gdy osobiste angażowanie się w takie sprawy może pogorszyć stan zdrowia psychicznego osoby fizycznej.

5.   Sprawy wskazane w art. 16 § 1 k.c. obejmują zarówno dokonywanie czynności prawnych, jak i faktycznych oraz wykonywanie obowiązków społecznych (post. SN z dnia 14 maja 1973 r., I CR 207/73, Lex nr 7255; post. SN z dnia 15 maja 1969 r., I CR 132/68, Lex nr 6341). Jak wskazał SN w post. z dnia 9 października 1974 r. (I CR 500/74, Lex nr 7600), konieczność częściowego ubezwłasnowolnienia może się wiązać z potrzebą zawierania przez dysfunkcjonalną osobę fizyczną czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących wymienionych w art. 17 k.c., a nieobjętych przepisem art. 20 k.c. Pomoc dotyczyć powinna zatem czynności prawnych, które dla swej skuteczności wymagają zgody kuratora (por. post. SN z dnia 25 marca 1968 r., II CR 57/68, OSNPG 1968, nr 6, poz. 35).

Chodzi tutaj o różne kolejne sprawy związane z typowym funkcjonowaniem w społeczeństwie, a nie o incydentalną konieczność udzielenia pomocy w przeprowadzeniu tylko jednej trudniejszej sprawy (por. post. SN z dnia 6 lipca 1967 r., I CR 28/67, OSNPG 1968, nr 5, poz. 27).

6.   Przepis art. 16 § 1 k.c. wskazuje enumeratywnie trzy grupy przyczyn dysfunkcji mentalnej, uzasadniającej potrzebę pomocy w prowadzeniu jej spraw: 1) chorobę psychiczną, 2) niedorozwój umysłowy, 3) zaburzenia psychiczne, takie jak pijaństwo lub narkomania.

Pomimo użycia w omawianym przepisie spójnika "albo" możliwe jest łączne występowanie wszystkich przyczyn braku możności kierowania swoim postępowaniem. Dysfunkcja mentalna wynikająca z innych przyczyn nie daje podstawy do orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego (por. także uwagi do art. 13, tezy 8 i 9).

7.   Choroba psychiczna nie jest przesłanką ubezwłasnowolnienia, a tylko przyczyną podstawowej przesłanki, czyli potrzeby ustanowienia pomocy dla prowadzenia spraw osoby fizycznej. Jeżeli zatem choroba taka nie powoduje po stronie osoby fizycznej takiej potrzeby, orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego nie jest dopuszczalne (por. post. SN z dnia 28 września 1999 r., II CKN 269/99, Prok. i Pr. 2000, nr 2, s. 27, w którym wskazano, że konieczne jest zawsze stwierdzenie, że osoba chora psychicznie nie radzi sobie samodzielnie z prowadzeniem swoich spraw dotyczących jej interesów i w związku z tym potrzebna jest jej pomoc innej osoby).

8.   Przejawem zaburzeń psychicznych może być także hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku, co może stanowić przyczynę dysfunkcji wskazanej w art. 16 § 1 k.c. i w okolicznościach wskazanych w tym przepisie uzasadniać może częściowe ubezwłasnowolnienie (post. SN z dnia 5 lutego 1965 r., I CR 399/64, OSN 1966, nr 1, poz. 5). Także pijaństwo mające charakter zaburzeń psychicznych może stanowić okoliczność wskazaną w art. 16 § 1 k.c. (post. SN z dnia 18 maja 1972 r., II CR 138/72, OSNC 1972, nr 12, s. 221).

9.   Osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa (art. 553 k.p.c.). Co do zakresu badania - por. post. SN z dnia 9 maja 1972 r. (II CR 48/72, OSNC 1972, nr 12, poz. 220); post. SN z dnia 8 maja 1968 r. (II CR 172/68, Lex nr 6331).

10.   Zgodnie z art. 552 § 2 k.p.c. wniosek o ubezwłasnowolnienie lub dołączone do niego dokumenty (chyba że złożenie takich dokumentów nie jest możliwe) muszą uprawdopodobnić istnienie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby fizycznej, a w przeciwnym razie sąd odrzuca wniosek. Przepis ten nie znajduje jednak zastosowania, jeżeli "postępowanie o ubezwłasnowolnienie z powodu pijaństwa zostało wszczęte bez zażądania przez sąd przedstawienia zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej" (post. SN z dnia 18 maja 1972 r., II CR 138/72, OSNC 1972, nr 12, poz. 221, z glosami: S. Rejmana, NP 1973, nr 10, s. 1512; K. Lubińskiego, PiP 1973, z. 12, s. 167; S. Jasińskiego, OSP 1974, z. 3, poz. 51).

11.   Krąg osób legitymowanych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie wskazuje art. 545 k.p.c., są to: małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz przedstawiciel ustawowy.

12.   Osoba fizyczna może sama zgłosić wniosek o ubezwłasnowolnienie swojej osoby (post. SN z dnia 20 października 1965 r., II CR 273/65, OSNC 1966, nr 7-8, poz. 124, z glosą T. Rowińskiego, PiP 1968, z. 2, s. 326).

13.   Wniosek w odniesieniu do osoby małoletniej można złożyć na rok przed osiągnięciem 18 lat (art. 545 § 3 k.p.c.).

14.   Osoba częściowo ubezwłasnowolniona z powodu niedorozwoju umysłowego nie musi być traktowana jak osoba trwale niezdolna do pracy, ponieważ zależy to od oceny konkretnej sytuacji, a zwłaszcza stopnia niedorozwoju umysłowego (post. SN z dnia z 30 września 1970 r., III CRN 308/70, Lex nr 14088; por. uchw. SN z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNC 1970, nr 3, poz. 39, wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne).

15.   Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora. Zakres działania kuratora jest przedmiotem kontrowersji. Zdaniem SN może on działać bez szczególnego upoważnienia sądu opiekuńczego, także w sprawach dotyczących zarządu majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej częściowo (post. SN z dnia 30 września 1977 r., III CRN 132/77, OSNC 1978, nr 11, poz. 204). W doktrynie wskazano jednak, że kurator osoby ubezwłasnowolnionej ma kompetencję do jej reprezentowania oraz do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy postanowi tak sąd opiekuńczy (K. Piasecki (w:) K. Piasecki, Komentarz, s. 142). Ten ostatni pogląd wydaje się trafniejszy z uwagi na wyraźną treść art. 181 k.r.o.

16.   W przypadku pogorszenia stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego sąd może zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite (art. 559 § 2 k.p.c.).

17.   Ubezwłasnowolnienie częściowe podlega obligatoryjnemu uchyleniu, gdy ustały przyczyny jego ustanowienia (art. 559 § 1 k.p.c.), a w szczególności gdy ustała dysfunkcja mentalna osoby fizycznej. Uchylenie może nastąpić z urzędu lub na wniosek ubezwłasnowolnionego (art. 559 § 3 k.p.c.).

Zgodnie z komentarzem Małgorzaty Serwach do art. 16 k.c. do stanu prawnego na dzień 05 czerwca 2009 r.

I. Przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego

1. Komentowany przepis reguluje przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego. Zostały one skonstruowane dwutorowo, podobnie jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego. Przesłanką formalną jest osiągnięcie przez osobę, która ma zostać ubezwłasnowolniona częściowo, stanu pełnoletności. Spełnienie tego wymogu upoważnia do badania kolejnych przesłanek merytorycznych, czyli wystąpienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń czynności psychicznych oraz potrzeby udzielania danej osobie pomocy do prowadzenia jej spraw. Wskazane kryteria ustawowe powinny być analizowane w takiej samej kolejności, w jakiej zostały przewidziane przez ustawodawcę.

2. Zastrzeżenie, że ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone jedynie wobec osoby pełnoletniej, zostało podyktowane względami racjonalności i ekonomiki procesowej. Nie ma bowiem żadnego uzasadnienia wszczęcie postępowania zmierzającego do ograniczenia zdolności do czynności prawnych osoby, która została już wyposażona w zdolność do czynności prawnych w tym samym zakresie (osoby od 13. roku życia do uzyskania pełnoletności) lub nie posiada jej wcale (małoletni do 13 lat). W tym ostatnim przypadku mogłoby zresztą dojść do zaskakującej zmiany statusu prawnego takiej osoby, która na skutek ubezwłasnowolnienia uzyskałaby zdolność do czynności prawnych w większym zakresie niż ten, który miała przed wydaniem postanowienia sądowego.

3. Wymóg wystąpienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych został określony identycznie, jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego. Zazwyczaj nasilenie czynnika chorobowego jest w omawianym przypadku znacznie słabsze, skoro osoba, co do której został złożony wniosek o jej ubezwłasnowolnienie częściowe, jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Istnienie innych niż choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy przesłanek medycznych (np. hulaszczy tryb życia, trwonienie majątku) może stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia, jeżeli w ten sposób przejawia się określone zaburzenie psychiczne (postanowienie SN z dnia 5 lutego 1965 r., I CR 399/64, OSNC 1966, nr 1, poz. 5).

4. Zarówno w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, jak i w analizowanej sytuacji, pomiędzy przesłankami merytorycznymi musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. W konsekwencji nie każde zaburzenie czynności psychicznych będzie prowadzić do ubezwłasnowolnienia częściowego. Konieczne jest, aby wystąpił dodatkowy element - potrzeby udzielenia pomocy osobie chorej w prowadzeniu jej spraw. Użycie przez ustawodawcę liczby mnogiej oznacza, że pomoc ta może dotyczyć wielu różnych spraw, a nie konkretnej sprawy, chociażby - jak podkreślił Sąd Najwyższy - wymagało to podjęcia szeregu działań (postanowienie SN z dnia 6 lipca 1967 r., I CR 28/67, OSNPG 1968, nr 5, poz. 27).

Pojęcie "prowadzenie spraw" rozumiane jest przez polską judykaturę szeroko i obejmuje nie tylko czynności prawne, ale i faktyczne (postanowienie SN z dnia 14 maja 1973 r., I CR 207/73, Lex, nr 7255). Jak się wydaje, pomoc ta może być udzielona osobie ubezwłasnowolnionej zarówno w odniesieniu do prowadzenia spraw o charakterze majątkowym, jak i osobistym. Ustalenie, czy konkretnej osobie potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw, powinno być ponadto uzależnione także od oceny, czy rzeczywiście istnieją sprawy wymagające decyzji tej osoby i jaki jest ich zakres (postanowienie SN z dnia 9 maja 1972 r., II CR 48/72, OSNC 1972, nr 12, poz. 220). Dokonując odpowiedniej kwalifikacji, należy też uwzględnić nie tyle sprawność fizyczną osoby, której ubezwłasnowolnienie dotyczy, ile jej sprawność intelektualną (K. Pietrzykowski (w:) Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. I, s. 73). Dlatego wyznaczenie zakresu pomocy powinno opierać się na rozważeniu wszystkich istotnych okoliczności składających się na sytuację życiową konkretnego podmiotu.

5. Podobnie jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, przy ubezwłasnowolnieniu częściowym w orzecznictwie sądów polskich wypracowana została dodatkowa przesłanka nakazująca sądowi badanie interesu osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Ubezwłasnowolnienie częściowe może być orzeczone tylko dla dobra takiego podmiotu (postanowienie SN z dnia 30 maja 1968 r., I CR 175/68, RPEiS 1969, nr 2, s. 325; postanowienie SN z dnia 14 lutego 1974 r., I CR 8/74, OSNC 1975, nr 1, poz. 12).

W przeciwieństwie jednak do omawianego wcześniej rodzaju ubezwłasnowolnienia, celowość ubezwłasnowolnienia częściowego nie już tak silnie akcentowana. Sformułowanie art. 16 § 1 k.c. pozostawia pewien margines swobody dla uznania sędziowskiego. Spośród wielu wypowiedzi judykatury należy wskazać starsze orzeczenia, w których Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że w razie zaistnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia częściowego ograniczenie zdolności do czynności prawnych konkretnego podmiotu nie jest możliwe, gdyby w większym stopniu osłabiło pozycję tej osoby, niż przyniosło jej pomoc. W szczególności pozostawienie osobie chorej możności prowadzenia przez nią jej spraw i decydowania o nich może być dla niej korzystniejsze od pomocy kuratora (zob. powołane postanowienie SN z dnia 14 lutego 1974 r., I CR 8/74). Instytucja ubezwłasnowolnienia częściowego nie może bowiem obrócić się przeciwko choremu (postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 1968 r., II CR 70/68, Biul. SN 1968, nr 7, s. 137).

II. Postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia częściowego oraz jego skutki

6. Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie częściowe regulowane jest przez art. 544-560 k.p.c. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe może być zgłoszony już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (art. 545 § 3 k.p.c.). Samo postępowanie nie może skończyć się jednak przed uzyskaniem pełnoletności przez podmiot, wobec którego złożono wniosek o jego ubezwłasnowolnienie częściowe. W przeciwnym razie staje się ono bezprzedmiotowe.

7. Generalnym skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest zmiana zakresu zdolności do czynności prawnych. Od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądowego w tej sprawie ubezwłasnowolniony traktowany jest jak osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Skutki te występują na przyszłość, co oznacza, że zachowują moc wszystkie czynności prawne dokonane przez ten podmiot przed jego ubezwłasnowolnieniem.

Na temat sytuacji prawnej osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych zob. uwagi do art. 17-22 k.c.

8. Przedstawicielem osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest kurator, któremu nie jest potrzebne szczególne upoważnienie sądu opiekuńczego (postanowienie SN z dnia 30 września 1977 r., III CRN 132/77, OSNC 1978, nr 11, poz. 204). Podstawowym zadaniem kuratora, jak wskazuje brzmienie art. 16 k.c., jest udzielenie osobie ubezwłasnowolnionej częściowo pomocy przy prowadzeniu jej spraw. W przeważającym zakresie będzie to pomoc prawna, chociaż nie można wykluczyć również pomocy faktycznej oraz konieczności doradzania osobie ubezwłasnowolnionej częściowo (J. Strzebińczyk (w:) Kodeks cywilny..., red. E. Gniewek, s. 45). Kuratela ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia.

9. W praktyce powstała wątpliwość, jaki jest faktycznie zakres uprawnień i obowiązków kuratora. Ustawodawca bowiem, stanowiąc że dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora, nie określił nawet w sposób bardzo ogólny zakresu jego kompetencji. Tymczasem między postanowieniami art. 181 § 1 k.r.o. oraz art. 16 w zw. z art. 17 k.c. istnieje wyraźna sprzeczność. Z jednej bowiem strony, kurator ma jedynie obowiązek udzielenia pomocy w prowadzeniu spraw osoby ubezwłasnowolnionej, a zarząd jej majątkiem może sprawować tylko w razie wyraźnego postanowienia sądu opiekuńczego; z drugiej strony - podmiot ten powinien wyrażać zgodę na dokonywanie przez osobę znajdującą się pod jego kuratelą czynności rozporządzających oraz zobowiązujących. Dokonując oceny spornej kwestii, należy podkreślić zasadność przyjętego w orzecznictwie kierunku wykładni zakładającego, że kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest uprawniony do wyrażania zgody na zaciąganie przez nią zobowiązań lub rozporządzanie majątkiem także wtedy, gdy sąd nie udzielił mu wyraźnie upoważnienia do reprezentowania ubezwłasnowolnionego częściowo oraz zarządzania jego majątkiem. Co więcej, przyjmuje się, iż art. 16 § 1 k.c. należy rozumieć w ten sposób, że konkretna osoba może być ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli układ jej stosunków prawnych jest tego rodzaju, że zachodzi potrzeba zawierania przez nią czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących wymienionych w art. 17 k.c., a nieobjętych przepisem art. 20 k.c. (postanowienie SN z dnia 9 października 1974 r., I CK 500/74, Lex, nr 7600). Stanowisko to jest o tyle uzasadnione, że pozwala zsynchronizować poszczególne regulacje prawne, a przede wszystkim zapewnia osobie ubezwłasnowolnionej możliwość aktywnego udziału w obrocie cywilnoprawnym. W przeciwnym razie podmiot ten nie mógłby samodzielnie rozporządzać swoim majątkiem oraz zaciągać zobowiązań, a jednocześnie nie byłoby osoby uprawnionej do wyrażenia zgody na dokonanie tych czynności lub ich potwierdzenia.

Zgodnie z komentarzem Kazimierza Piaseckiego do art. 16 kodeksu cywilnego ze stanem prawnym na 01 październik 2003 r.

1. Przepis art. 16 regulujący ubezwłasnowolnienie częściowe wymienia te same odchylenia od normalnego stanu psychicznego, które przewidziane są w art. 13 dotyczącym ubezwłasnowolnienia całkowitego. Istotna różnica między rodzajami ubezwłasnowolnienia wyraża się w tym, że w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego rozstrzygające znaczenie ma materialna przesłanka w postaci potrzeby zapewnienia pomocy do prowadzenia spraw. Chodzi zarówno o sprawy natury osobistej (np. potrzeba leczenia), jak i sprawy o charakterze majątkowym (orz. SN: z dnia 6 lipca 1967 r., I CR 28/67, OGP 1968, nr 5, poz. 27; z dnia 30 maja 1968 r., I CR 175/68, RPE 1969, nr 2, s. 325).

2. Nie każda osoba chora psychicznie lub niedorozwinięta umysłowo musi być częściowo ubezwłasnowolniona.

3. W razie istnienia przesłanek ubezwłasnowolnienia częściowego sąd może nie ubezwłasnowolnić osoby chorej (art. 16 § 1 k.c.), gdyby ubezwłasnowolnienie w większym stopniu osłabiło pozycję tej osoby, niż przyniosło jej pomoc. W szczególności pozostawienie osobie chorej możności prowadzenia przez nią jej spraw i decydowania o nich może być dla tej osoby korzystniejsze od pomocy kuratora (orz. SN z dnia 14 lutego 1974 r., I CR 8/74, OSNC 1975, nr 1, poz. 12).

4. W sprawie o ubezwłasnowolnienie należy badać nie tylko rodzaj choroby i stopień jej nasilenia, lecz również sytuację życiową osoby, o której ubezwłasnowolnienie chodzi, a w szczególności wyjaśnić, skąd czerpie środki utrzymania, czy pracuje zarobkowo, jak radzi sobie w zwykłych sprawach życia codziennego, czy ma rodzinę mogącą jej zapewnić faktyczną pomoc i opiekę. Te okoliczności należy mieć na względzie przy wyborze rodzaju ubezwłasnowolnienia. W tym zakresie nie można tylko poprzestać na badaniu psychiatrycznym, ale należy także przeprowadzić inne dowody (por. orz. SN z dnia 29 stycznia 1974 r., II CR 798/73, OGP 1974, nr 5, poz. 35). Oceniając potrzebę zapewnienia osobie chorej pomocy do prowadzenia jej spraw, biegły, a także sąd, powinien mieć na względzie rzeczywiście istniejący zakres spraw wymagających decyzji tej osoby (orz. SN z dnia 9 maja 1972 r., II CR 48/72, OSN 1972, poz. 220).

5. Hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku może stanowić podstawę do częściowego ubezwłasnowolnienia, jeżeli w ten sposób przejawia się zaburzenie psychiczne (orz. SN z dnia 5 lutego 1965 r., I CR 399/64, OSN 1966, poz. 5).

6. Przepis art. 16 § 1 k.c. przewiduje możliwość ubezwłasnowolnienia częściowego tylko takiej osoby, której - obok istnienia pozostałych przesłanek określonych art. 16 k.c. - potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw, a nie pomoc do prowadzenia jakiejś konkretnej sprawy, chociażby nawet wymagało to szeregu działań (orz. SN z dnia 6 lipca 1967 r., I CR 28/67, OSNPG 1968, nr 5, poz. 27).

7. Potrzeba pomocy w rozumieniu art. 16 § 1 k.c. nie może w okolicznościach sprawy polegać na tym, żeby wysyłane pisma pochodzące od osoby ubezwłasnowolnionej częściowo były traktowane jako niebyłe. Instytucja ubezwłasnowolnienia częściowego jest bowiem ustanowiona w celu ochrony interesów osoby chorej, nie zaś interesów władz i nie może obracać się przeciwko osobie chorej (orz. SN z dnia 26 kwietnia 1968 r., II CR 70/68, BSN 1968, nr 7-8, poz. 137).

8. W wypadku gdy stan psychiczny osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ulega poprawie, ubezwłasnowolnienie całkowite może być zmienione na częściowe (zob. art. 559 § 1 k.p.c.).

9. Osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi, co do której brak podstaw do całkowitego ubezwłasnowolnienia, może być ubezwłasnowolniona częściowo, jeżeli układ jej stosunków prawnych jest taki, że zachodzi potrzeba zawierania przez nią czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących wymienionych w art. 17, a nieobjętych art. 20.

10. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo (art. 549 § 1 k.p.c.).

11. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, która ma być ubezwłasnowolniona (art. 545 § 3 k.p.c.).

12. Przedstawicielem ustawowym osoby częściowo ubezwłasnowolnionej jest jej kurator, ustanowiony zgodnie z art. 16 § 2, któremu nie jest w tym celu potrzebne szczególne upoważnienie sądu opiekuńczego (orz. SN z dnia 30 września 1977 r., III CRN 132/77, OSN 1978, poz. 204).

13. Według art. 181 k.r.o. kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy (art. 568 k.p.c.) tak postanowi.

14. Opinia biegłego w zakresie okoliczności objętych przepisem art. 16 § 2 k.c. nie może dotyczyć zdolności osoby badanej do prowadzenia spraw "w ogóle", lecz winna określać zdolność tej osoby do prowadzenia "jej spraw" (orz. SN z dnia 8 maja 1968 r., I CR 172/68, BSN 1968, nr 11-12, poz. 205).

15. Postępowanie w sprawach o ubezwłasnowolnienie regulują przepisy art. 544-560 k.p.c.

 Reasumując warto rozważyć kwestię ubezwłasnowolnienia jeżeli będzie miało to dobry wpływ na interes osoby ubezwłasnowolnionej.