prawo spoleczne: czerwca 2013

Wyrok

Trybunału Sprawiedliwości

z dnia 21 września 1999 r.

C-67/96

1. Potrzeba dokonania interpretacji prawa wspólnotowego, która będzie użyteczna dla sądu krajowego, wymaga, by sąd krajowy określił kontekst faktyczny i prawny kierowanych przez siebie pytań, lub przynajmniej wyjaśnił okoliczności faktyczne, na których pytania te są oparte. Wymagania te są szczególnie ważne w niektórych dziedzinach, takich jak konkurencja, gdzie stan faktyczny i prawny mają często złożony charakter.

Informacje zawarte we wnioskach o wydanie orzeczenia wstępnego powinny nie tylko umożliwiać Trybunałowi udzielenie użytecznej odpowiedzi, ale również dawać rządom Państw Członkowskich oraz zainteresowanym stronom sposobność przedstawienia swoich uwag, zgodnie z art. 20 Statutu Trybunału Sprawiedliwości. Obowiązkiem Trybunału jest zapewnienie, by zagwarantowana była możliwość przedstawienia uwag, mając na uwadze, że na mocy powyższego przepisu zainteresowanym stronom notyfikowane są jedynie wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego.

2. Jeżeli art. 3 lit. g) i i) Traktatu (przenumerowane przez Traktat z Amsterdamu na art. 3 ust. 1 lit. g) i j) WE [i uchylone po wejściu w życie Traktatu z Lizbony]), art. 85 ust. 1 Traktatu (przenumerowany przez Traktat z Amsterdamu na art. 81 ust. 1 WE [a po wejściu w życie Traktatu z Lizbony - na art. 101 ust. 1 TFUE]), art. 118 i 118b Traktatu (art. 117 do 120 Traktatu zostały zastąpione w Traktacie z Amsterdamu przez art. 136 i 143 WE [przenumerowane następnie w Traktacie z Lizbony na art. 151 i 159 TFUE]) są interpretowane jako zespół skutecznych i spójnych przepisów, wynika z tego, że porozumienia zawarte w ramach rokowań zbiorowych pomiędzy partnerami społecznymi, w związku z realizacją celów polityki społecznej, takich jak poprawa warunków pracy i zatrudnienia, powinny, ze względu na swój charakter i cel, być uznane za wykraczające poza zakres art. 85 ust. 1 Traktatu.

Porozumienie w formie układu zbiorowego, który ustanawia w określonym sektorze system dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego zarządzany przez fundusz emerytalny, do którego przynależność może być uznana za obowiązkową przez organy państwowe, nie jest, ze względu na swój charakter i cel, objęte zakresem art. 85 ust. 1 Traktatu. Taki system ma na celu zapewnienie określonego poziomu świadczeń dla wszystkich pracowników w tym sektorze i, co za tym idzie, wpływa bezpośrednio na poprawę jednego z warunków pracy, jakim jest wynagrodzenie.

Decyzja podjęta przez organy państwowe, na wniosek stron porozumienia, o uznaniu za obowiązkową przynależność do takiego funduszu, nie może, w związku z tym, być postrzegana jako wymagająca lub faworyzująca przyjęcie porozumień, decyzji lub uzgodnionych praktyk sprzecznych z art. 85 Traktatu, lub jako wzmacniająca ich skutki. Co za tym idzie, taka decyzja nie mieści się w kategorii aktów prawnych, które podważają skuteczność art. 3 lit. g) Traktatu, art. 5 Traktatu (przenumerowanego przez Traktat z Amsterdamu na art. 10 WE [a po wejściu w życie Traktatu z Lizbony - na art. 4 ust. 3 TUE]) i art. 85 Traktatu.

Wynika stąd, że art. 3 lit. g), art. 5 i art. 85 Traktatu nie stoją na przeszkodzie podjęciu, na wniosek organizacji reprezentujących pracodawców i pracowników w danym sektorze, decyzji przez organy państwowe o uznaniu za obowiązkową przynależność do branżowego funduszu emerytalnego.

3. Pojęcie przedsiębiorstwa, w rozumieniu art. 85 i nast. Traktatu (przenumerowanego przez Traktat z Amsterdamu na art. 81 i nast. WE [a po wejściu w życie Traktatu z Lizbony - na art. 101 i nast. TFUE]), obejmuje każdy podmiot zaangażowany w działalność gospodarczą, bez względu na jego status prawny oraz sposób, w jaki jest on finansowany.

W związku z tym, obejmuje ono fundusz emerytalny, któremu zostało powierzone zarządzanie dodatkowym systemem emerytalno-rentowym, ustanowionym w drodze układu zbiorowego pomiędzy organizacjami reprezentującymi partnerów społecznych w danym sektorze, do którego przynależność została uznana przez organy państwowe za obowiązkową dla wszystkich pracowników tego sektora, który działa zgodnie z zasadą kapitalizacji, i który uczestniczy w działalności gospodarczej konkurencyjnej wobec zakładów ubezpieczeń. Ani fakt, że działalność takiego funduszu nie jest nastawiona na osiąganie zysków, ani okoliczność, że realizuje on cele społeczne, nie są wystarczające do pozbawienia takiego funduszu statusu przedsiębiorstwa, w rozumieniu przepisów dotyczących konkurencji zawartych w Traktacie.

4. Artykuły 86 i 90 Traktatu (przenumerowane przez Traktat z Amsterdamu na art. 82 i 86 WE [a po wejściu w życie Traktatu z Lizbony - na art. 102 i 106 TFUE]) nie stoją na przeszkodzie powierzeniu przez organy państwowe funduszowi emerytalnemu wyłącznego prawa do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w określonym sektorze gospodarki.

Wyłączne prawo branżowego funduszu emerytalnego do zarządzania dodatkowymi emeryturami w danym sektorze, i wynikające z niego ograniczenie konkurencji, może być uzasadnione, na podstawie art. 90 ust. 2 Traktatu, jako środek konieczny do realizacji określonego zadania użyteczności publicznej o charakterze społecznym, które zostało powierzone temu funduszowi.

LEX nr 110961, ECR 1999/8-/I-5751

110961

Dz.U.2004.90.864/2: ogólne; art. 101; art. 102; art. 106; art. 153; art. 155; art. 267

Dz.U.2004.90.864/30: art. 4 ust. 3

glosa: Gyselen L. Glosa do wyroków TS z dnia 21 września 1999 r., C-67/96, C-115/97 C-117/97 i C-219/97.

Wstęp

WYROK TRYBUNAŁU

z dnia 21 września 1999 r.

W sprawie C-67/96

mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu WE (obecnie art. 234 WE), przez Kantongerecht te Arnhem (Niderlandy) wniosek o wydanie, w ramach zawisłego przed tym sądem sporu między

Albany International BV

Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie,

orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 85, 86 i 90 traktatu WE (obecnie art. 81 WE, 82 WE i 86 WE),

TRYBUNAŁ,

w składzie: G.C. Rodríguez Iglesias, prezes, J.P. Puissochet, G. Hirsch i P. Jann, prezesi izb, J.C. Moitinho de Almeida (sprawozdawca), C. Gulmann, J.L. Murray, D.A.O. Edward, H. Ragnemalm, L. Sevón i M. Wathelet, sędziowie,

rzecznik generalny: F.G. Jacobs,

sekretarz: D. Louterman-Hubeau, główny administrator,

rozważywszy uwagi przedstawione:

- w imieniu Albany International BV przez T.R. Ottervangera, członka izby adwokackiej w Rotterdamie, i M.H. van Coeverdena, członka izby adwokackiej w Hadze,

- w imieniu Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie przez E. Lutjensa, członka izby adwokackiej w Amsterdamie, i M.O. Meulenbelta, członka izby adwokackiej w Utrechcie,

- w imieniu rządu niderlandzkiego przez A. Bosa, radcę prawnego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika,

- w imieniu rządu niemieckiego przez E. Rödera, Ministerialrat w federalnym ministerstwie gospodarki, i C.D. Quassowskiego, Regierungsdirektor w tym samym ministerstwie, działających w charakterze pełnomocników,

- w imieniu rządu francuskiego przez K. Rispal-Bellanger, dyrektora ds. prawa międzynarodowego gospodarczego i prawa wspólnotowego w dyrekcji do spraw prawnych ministerstwa spraw zagranicznych, i C. Chavance'a, sekretarza spraw zagranicznych w tej samej dyrekcji, działających w charakterze pełnomocników,

- w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez W. Wilsa, członka służby prawnej, działającego w charakterze pełnomocnika,

uwzględniwszy sprawozdanie na rozprawę,

po zapoznaniu się z uwagami ustnymi Albany International BV, reprezentowanej przez T.R. Ottervangera, Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, reprezentowanej przez E. Lutjensa i M.O. Meulenbelta, rządu niderlandzkiego, reprezentowanego przez M.A. Fierstra, szefa wydziału prawa europejskiego w ministerstwie spraw zagranicznych, działającego w charakterze pełnomocnika, rządu francuskiego, reprezentowanego przez C. Chavance'a, rzŕdu szwedzkiego, reprezentowanego przez A. Krusego, departamentsrĺd w sekretariacie prawnym (UE) ministerstwa spraw zagranicznych, dziaůajŕcego w charakterze peůnomocnika, i Komisji, reprezentowanej przez W. Wilsa, na rozprawie w dniu 17 listopada 1998 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 stycznia 1999 r.,

wydaje następujący

Uzasadnienie

Wyrok

1 Postanowieniem z dnia 4 marca 1996 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 11 marca 1996 r., Kantongerecht te Arnhem zwrócił się w trybie art. 177 traktatu WE (obecnie art. 234 WE) z trzema pytaniami prejudycjalnymi w przedmiocie wykładni art. 85, 86 i 90 traktatu WE (obecnie art. 81 WE, 82 WE i 86 WE).

2 Pytania te zostały postawione w ramach sporu pomiędzy spółką Albany International BV (zwaną dalej 'spółką Albany') a Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie (branżowym funduszem emerytalnym przemysłu tekstylnego, zwanym dalej 'Funduszem') w przedmiocie odmowy wpłaty przez spółkę Albany składek do Funduszu za rok 1989 z tego względu, że jej zdaniem obowiązkowe członkostwo w Funduszu, z którego to tytułu żąda się od niej wpłaty składek, jest sprzeczne z art. 3 lit. g) traktatu WE [obecnie, po zmianie, art. 3 ust. 1 lit. g) WE] oraz z art. 85, 86 i 90 traktatu WE.

Ustawodawstwo krajowe

3 Niderlandzki system ubezpieczeń emerytalnych oparty jest na trzech filarach.

4 Pierwszym z nich jest ustawowa emerytura podstawowa, wypłacana przez państwo na podstawie Algemene Ouderdomswet (ustawy o powszechnym systemie emerytalnym, zwanej dalej 'AOW') i Algemene Nabestaandenwet (ustawy o powszechnym systemie zabezpieczenia spadkobierców). Ten obowiązkowy system powszechny uprawnia każdego do emerytury w niewielkiej wysokości, niezależnej od rzeczywiście pobieranego wcześniej wynagrodzenia i obliczanej na podstawie ustawowej płacy minimalnej.

5 Na drugi filar składają się emerytury dodatkowe, wypłacane w związku z działalnością zarobkową, w formie zatrudnienia lub działalności na własny rachunek, które uzupełniają w większości przypadków emeryturę podstawową. Emerytury dodatkowe są zwykle wypłacane w ramach systemów zbiorowych, znajdujących zastosowanie do określonego sektora gospodarki, określonego zawodu lub do pracowników konkretnego przedsiębiorstwa, przez fundusze emerytalne, w których członkostwo stało się obowiązkowe na mocy, między innymi, jak w sprawie przed sądem krajowym, Wet van 17 maart 1949 houdende vaststelling van en regeling betreffende verplichte deelneming in een bedrijfspensioenfonds (ustawy z dnia 17 marca 1949 r. o zasadach obowiązkowego członkostwa w branżowych funduszach emerytalnych, zwanej dalej 'BPW').

6 Trzeci filar stanowią indywidualne umowy ubezpieczenia emerytalnego lub ubezpieczenia na życie, zawierane dobrowolnie.

7 Zgodnie z Wet op de loonbelasting (ustawą o podatku dochodowym) zaliczki na poczet emerytury podlegają odliczeniu od podatku tylko pod warunkiem, że emerytura ta nie przekracza 'racjonalnej' wysokości. Nie podlegają natomiast odliczeniu zaliczki na poczet emerytury przekraczającej tę wysokość. Poziom ten został określony, w przypadku 40 lat pracy, na 70% wynagrodzenia, jakie zainteresowany otrzymywał pod koniec kariery zawodowej. W związku z takimi przepisami podatkowymi obecną normą w Niderlandach w zakresie emerytury jest świadczenie w wysokości, łącznie z emeryturą wypłacaną na podstawie AOW, 70% ostatniego wynagrodzenia.

8 Artykuł 1 ust. 1 BPW, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 11 lutego 1988 r., stanowi:

'1. W rozumieniu niniejszej ustawy i przepisów wydanych na jej podstawie następujące pojęcia oznaczają:

[...]

b) branżowy fundusz emerytalny: fundusz działający w określonym sektorze działalności gospodarczej, w ramach którego środki są gromadzone wyłącznie na rzecz osób wykonujących w tym sektorze działalność zarobkową w formie zatrudnienia lub na rzecz osób wykonujących w tym sektorze działalność zarobkową w innej formie;

[...]

f) właściwy minister: minister pracy i spraw społecznych'.

9 Artykuł 3 BPW w nowym brzmieniu przewiduje, że:

'1. Właściwy minister może, na wniosek branżowej organizacji pracodawców lub pracowników, którą uzna za wystarczająco reprezentatywną dla struktury gospodarczej określonego sektora działalności, w uzgodnieniu z ministrem kierującym działem administracji, w którego zakresie leżą sprawy tego sektora działalności, i po zasięgnięciu opinii Sociaal-Economische Raad [rady społeczno-gospodarczej] oraz Verzekeringskamer [izby ubezpieczeń], nadać charakter obowiązkowy członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym w odniesieniu do wszystkich lub niektórych kategorii pracowników wspomnianego sektora.

2. W przypadku, o jakim mowa w poprzednim ustępie, wszyscy należący do kategorii, których dotyczy ten przepis, a także, jeśli chodzi o osoby wykonujące działalność w formie zatrudnienia, ich pracodawcy, zobowiązani są przestrzegać dotyczących ich przepisów statutów i regulaminów branżowych funduszy emerytalnych oraz przepisów wydanych na ich podstawie. Poszanowanie tych przepisów może być dochodzone na drodze sądowej, w szczególności w zakresie wpłaty składek'.

10 Artykuł 5 ust. 2 BPW w nowym brzmieniu wymienia szereg warunków uwzględniania przez ministra pracy i spraw społecznych wniosku o nadanie członkostwu w funduszu charakteru obowiązkowego, o jakim mowa w art. 3 ust. 1. Zgodnie z art. 5 ust. 2 pkt III i IV BPW w nowym brzmieniu statuty i regulaminy branżowych funduszy emerytalnych muszą zawierać odpowiednie gwarancje dla ubezpieczonych, a przedstawiciele organizacji pracodawców i pracobiorców sektora muszą zasiadać w równej liczbie w organach zarządzających tych funduszy.

11 Artykuł 5 ust. 2 pkt II lit. l) BPW w nowym brzmieniu stanowi również, że statuty i regulaminy branżowych funduszy emerytalnych winny zawierać przepisy określające przypadki i warunki, na jakich pracownicy sektora nie będą zobowiązani do członkostwa w funduszu lub będą mogli być zwolnieni z niektórych zobowiązań w stosunku do tego funduszu.

12 Artykuł 5 ust. 3 BPW w nowym brzmieniu dodaje:

'Minister pracy i spraw społecznych, po zasięgnięciu opinii izby ubezpieczeń oraz rady społeczno-gospodarczej, wydaje wytyczne w kwestiach, o których mowa w ust. 2 pkt II lit. l). Wytyczne te opierać się winny na zasadzie, iż zainteresowani pracownicy ubezpieczeni już w zakładowym funduszu emerytalnym lub w zakładzie ubezpieczeń na życie co najmniej od sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku, o którym mowa w art. 3 ust. 1, nie mają obowiązku przystąpić do funduszu branżowego lub są zwolnieni z obowiązku wpłaty składek, w całości lub w racjonalnej części, pod warunkiem że mogą udowodnić uzyskanie praw emerytalnych co najmniej równych tym, jakie uzyskaliby w przypadku przystąpienia do branżowego funduszu emerytalnego, i na czas, na jaki są w stanie to udowodnić. Właściwy minister może również wydać wytyczne dotyczące innych przepisów ust. 2'.

13 W drodze Beschikking van 29 december 1952 betreffende de vaststelling van de richtlijnen voor de vrijstelling van deelneming in een bedrijfspensioenfonds wegens een bijzondere pensioenvoorziening (decyzji z dnia 29 grudnia 1952 r. w sprawie wytycznych dotyczących zwolnienia z obowiązku przystąpienia do branżowego funduszu emerytalnego w związku z członkostwem w szczególnym systemie emerytalnym, w brzmieniu nadanym decyzją z dnia 15 sierpnia 1988 r., zwanej dalej 'wytycznymi') minister pracy i spraw społecznych wydał wytyczne, o których mowa w art. 5 ust. 3 BPW w nowym brzmieniu.

14 Artykuł 1 wytycznych stanowi:

'Zwolnienie z obowiązku przystąpienia do branżowego funduszu emerytalnego lub z obowiązku wpłaty składek do takiego funduszu może zostać przyznane przez ten fundusz na wniosek każdej zainteresowanej osoby, pod warunkiem że pracownik sektora należy do szczególnego systemu emerytalnego odpowiadającego następującym kryteriom:

a) system ten zarządzany jest przez zakładowy fundusz emerytalny, inny branżowy fundusz emerytalny lub zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie, o jakim mowa w art. 10 Wet toezicht verzekeringsbedrijf [ustawy o kontroli zakładów ubezpieczeń, Stb. 1986, 638], albo funkcjonuje na podstawie Algemene burgerlijke pensioenwet [ustawy o emeryturach urzędników, Stb. 1986, 540], Spoorwegenpensioenwet [ustawy o emeryturach pracowników kolei i ich rodzin, Stb. 1986, 541] lub Algemene Militaire pensioenwet [ustawy o emeryturach żołnierzy, Stb. 1979, 305];

b) uprawnienia wynikające z tego systemu są co najmniej równe tym, jakie wynikają z członkostwa w branżowym funduszu emerytalnym;

c) poszanowanie praw i obowiązków zainteresowanego pracownika jest zapewnione w wystarczającym stopniu;

d) jeżeli zwolnienie oznacza wystąpienie z funduszu, izba ubezpieczeń proponuje rekompensatę w wysokości uznanej za racjonalną za ewentualne straty z punktu widzenia techniki ubezpieczeń poniesione przez fundusz w związku z wystąpieniem pracownika'.

15 Artykuł 5 wytycznych dodaje:

'1. Zwolnienie przyznaje się w przypadku spełnienia kryteriów określonych w art. 1 lit. a), b) i c), jeżeli pracownik należał do szczególnego systemu emerytalnego co najmniej przez sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku, na podstawie którego członkostwo w branżowym funduszu emerytalnym stało się obowiązkowe, i jeżeli udowodniono, że w okresie, w którym pracownik ten nie będzie zobowiązany należeć do funduszu lub będzie zwolniony z obowiązku wpłacania składek w całości lub racjonalnej części, będzie on uzyskiwał prawa co najmniej równe tym, jakie uzyskałby w przypadku członkostwa w branżowym funduszu emerytalnym.

2. Jeżeli w czasie, o którym mowa w ust. 1, szczególny system emerytalny nie spełniał kryterium określonego w art. 1 lit. b), przed wydaniem decyzji w sprawie wniosku wyznacza się wystarczający termin na spełnienie tego kryterium.

3. Zwolnienie na podstawie niniejszego artykułu wchodzi w życie z chwilą, gdy członkostwo w branżowym funduszu emerytalnym staje się obowiązkowe'.

16 Artykuł 9 wytycznych stwierdza:

'1. Od decyzji, o której mowa w art. 8, przysługuje odwołanie do izby ubezpieczeń w terminie 30 dni od doręczenia decyzji. Branżowy fundusz emerytalny informuje zainteresowanego o tym uprawnieniu, doręczając decyzję.

2. Izba ubezpieczeń informuje o decyzji w sprawie odwołania zainteresowanego oraz branżowy fundusz emerytalny'.

17 Opinia izby ubezpieczeń jest próbą polubownego załatwienia sporu. Nie chodzi tu o decyzję o charakterze wiążącym. Od opinii izby ubezpieczeń nie przysługuje odwołanie ani skarga.

18 Poza przepisami BPW branżowe fundusze emerytalne, w których członkostwo stało się obowiązkowe, podlegają przepisom Wet van 15 mei 1962 houdende regeln betreffende pensioen- en spaarvoorzieningen (ustawy z dnia 15 maja 1962 r. o funduszach emerytalnych i kasach oszczędnościowych, wielokrotnie zmienianej, zwanej dalej 'PSW').

19 PSW ma służyć zapewnieniu w miarę możliwości rzeczywistego dotrzymywania zobowiązań wobec pracowników.

20 W tym celu art. 2 ust. 1 PSW zobowiązuje pracodawców do wyboru jednego z trzech systemów oddzielenia środków zgromadzonych z przeznaczeniem na wypłatę emerytur od innych aktywów przedsiębiorstwa. Pracodawca może przystąpić do branżowego funduszu emerytalnego, ustanowić zakładowy fundusz emerytalny albo wykupić polisy ubezpieczeniowe, grupowe lub indywidualne, w zakładzie ubezpieczeń.

21 Artykuł 1 ust. 6 PSW dodaje, że ustawa ta znajduje zastosowanie także do branżowych funduszy emerytalnych, w których członkostwo stało się obowiązkowe na mocy BPW.

22 PSW ustanawia także szereg warunków, jakim odpowiadać winny statuty i regulaminy branżowych funduszy emerytalnych. Artykuł 4 PSW stanowi, że o utworzeniu takiego funduszu informuje się ministra pracy i spraw społecznych oraz izbę ubezpieczeń. Artykuł 6 ust. 1 PSW potwierdza, że przedstawiciele organizacji pracodawców i pracobiorców sektora winni zasiadać w równej liczbie w zarządzie branżowego funduszu emerytalnego.

23 Ponadto PSW określa w art. 9 i 10 zasady zarządzania zgromadzonymi środkami. Zasadę podstawową ustanawia art. 9, który nakazuje przeniesienie ryzyka związanego z inwestycjami mającymi związek z emeryturami lub jego reasekurację. W drodze wyjątku od tej zasady art. 10 zezwala funduszom emerytalnym zarządzać lub inwestować we własnym imieniu i na własne ryzyko zgromadzone środki. Wymaga to przedstawienia przez fundusz emerytalny właściwym organom projektu inwestycyjnego, opisującego szczegółowo sposób, w jaki zamierza on zapobiegać ryzyku ubezpieczeniowemu i finansowemu. Projekt podlega zatwierdzeniu przez izbę ubezpieczeń. Ponadto fundusze emerytalne znajdują się pod stałym nadzorem. Rezultaty finansowe systemu winny być regularnie poddawane zatwierdzeniu przez izbę ubezpieczeń.

24 Wreszcie art. 13-16 PSW określają zasady inwestowania zgromadzonych środków. Zgodnie z art. 13 aktywa systemu powiększone o prognozowane przychody winny wystarczać do pokrycia zobowiązań emerytalnych. Artykuł 14 stanowi, że inwestycje winny być dokonywane zgodnie z zasadami ostrożności.

Sprawa przed sądem krajowym

25 Fundusz został utworzony na podstawie BPW. Członkostwo w Funduszu stało się obowiązkowe na mocy zarządzenia ministra pracy i spraw społecznych z dnia 4 grudnia 1975 r. (zwanego dalej 'zarządzeniem').

26 Spółka Albany prowadzi przedsiębiorstwo przemysłu tekstylnego należące do Funduszu od 1975 r.

27 Do roku 1989 system emerytalny Funduszu miał charakter ryczałtowy. Emerytura przyznawana pracownikowi nie była proporcjonalna do jego wynagrodzenia, lecz stała dla wszystkich pracowników. Uznawszy ten system za niewystarczający, spółka Albany zawarła w 1981 r. z jednym z zakładów ubezpieczeń umowę o prowadzenie dodatkowego programu emerytalnego dla jej pracowników, w celu podwyższenia całości kwoty emerytury, do jakiej będą mieli prawo po 40 latach pracy, do 70% ostatniego wynagrodzenia.

28 Z dniem 1 stycznia 1989 r. Fundusz zmodyfikował swój system emerytalny i przyznaje odtąd pracownikom świadczenie w wysokości równej 70% ich ostatniego wynagrodzenia.

29 Po reformie systemu emerytalnego Funduszu spółka Albany wystąpiła, w dniu 22 lipca 1989 r., o zwolnienie z obowiązku członkostwa. Fundusz oddalił ten wniosek w dniu 28 grudnia 1990 r. Stwierdził, że zgodnie z wytycznymi zwolnienia takiego można udzielić wyłącznie pod warunkiem, że spełnione zostały kryteria określone w wytycznych, a szczególny system emerytalny funkcjonował już od sześciu miesięcy przed datą złożenia przez partnerów społecznych wniosku, w wyniku którego członkostwo w branżowym funduszu emerytalnym stało się obowiązkowe.

30 Spółka Albany wniosła odwołanie od decyzji Funduszu do izby ubezpieczeń. W orzeczeniu z dnia 18 marca 1992 r. izba ta uznała, że jakkolwiek Fundusz nie jest zobowiązany udzielić zwolnienia, powinien jednak skorzystać z przysługującego mu prawa do udzielenia zwolnienia, a co najmniej czasowego odstępstwa, jako że spółka Albany zawarła umowę na prowadzenie dodatkowego programu emerytalnego przed wielu laty, a program ten jest od dnia 1 stycznia 1989 r. analogiczny do systemu wprowadzonego przez Fundusz.

31 Fundusz nie podzielił opinii izby ubezpieczeń i przesłał spółce Albany w dniu 11 listopada 1992 r. wezwanie do zapłaty kwoty 36 700, 29 HFL z tytułu składek za 1989 r., powiększonych o odsetki, koszty operacyjne, koszty pozasądowe i koszty doradztwa prawnego.

32 Spółka Albany zakwestionowała to wezwanie przed Kantongerecht te Arnhem. Zarzuciła między innymi niezgodność zasady obowiązkowego członkostwa w Funduszu z art. 3 lit. g) traktatu WE, art. 52 i 59 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 43 WE i 49 WE) oraz art. 85, 86 i 90 traktatu WE.

33 Zdaniem spółki Albany odmowa udzielenia jej przez Fundusz zwolnienia powoduje po jej stronie szkodę. Zakład ubezpieczeń zaproponował jej bowiem mniej korzystne warunki, od kiedy zmuszona była przystąpić do dodatkowego systemu emerytalnego wprowadzonego przez Fundusz. Ponadto wbrew twierdzeniom Funduszu, inne branżowe fundusze emerytalne, na przykład Bedrijfspensioenfonds voor de Bouwnijverheid oraz Bedrijfspensioenfonds voor het Schildersbedrijf, udzieliły zwolnienia przedsiębiorstwom, które uprzednio zawarły umowę o prowadzenie dodatkowego programu emerytalnego.

34 Fundusz podtrzymał swoje stanowisko, zgodnie z którym nie ma prawnego obowiązku udzielić żądanego zwolnienia. W związku z tym kontrola sądu może mieć w tej kwestii jedynie marginalny charakter. Zgodnie z art. 5 ust. 3 BPW udzielenie zwolnienia jest obowiązkowe jedynie w przypadku stworzenia przez przedsiębiorstwo równoważnego programu emerytalnego co najmniej na sześć miesięcy przed wprowadzeniem obowiązkowego członkostwa w Funduszu. Obowiązek ten istnieje wyłącznie w chwili przystąpienia po raz pierwszy do Funduszu, a nie w przypadku zmiany zasad funkcjonowania systemu. Fundusz zwraca ponadto uwagę na konieczność utrzymania odpowiedniego systemu emerytalnego opartego na solidarności wobec wszystkich pracowników i przedsiębiorstw przemysłu tekstylnego i podkreśla, że udzielenie zwolnienia spółce Albany oznaczałoby opuszczenie Funduszu przez 110 z około 8800 ubezpieczonych.

35 Kantongerecht podziela zdanie izby ubezpieczeń, że dodatkowy program emerytalny spółki Albany jest od dnia 1 stycznia 1989 r. analogiczny do systemu emerytalnego wprowadzonego przez Fundusz. Podkreśla on, że stosunki między branżowym funduszem emerytalnym a jego członkami rządzić się winny zasadami racjonalności i słuszności oraz ogólnymi zasadami prawidłowej administracji. Stąd branżowy fundusz emerytalny, wydając decyzję w sprawie zwolnienia, winien brać pod uwagę w możliwie szerokim zakresie opinię niezależnej, wyspecjalizowanej organizacji wyznaczonej w ustawie, jaką jest izba ubezpieczeń.

36 Kantongerecht zauważył, że w wyroku z dnia 14 grudnia 1995 r. w sprawach połączonych C-430/93 i C-431/93 Van Schijndel i van Veen, Rec. str. I-4705, trzy ostatnie pytania dotyczące zgodności niderlandzkiego systemu obowiązkowego członkostwa w branżowym funduszu emerytalnym ze wspólnotowymi regułami konkurencji nie zostały przez Trybunał rozpatrzone.

37 W tych okolicznościach Kantongerecht te Arnhem postanowił, powołując się na swoje orzeczenia wstępne z dni 19 kwietnia 1993 r., 17 stycznia 1994 r. i 9 stycznia 1995 r., zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

'1) Czy branżowy fundusz emerytalny w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. b) [BPW] jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85, 86 i 90 traktatu WE?

2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej na pierwsze pytanie - czy nadanie członkostwu przedsiębiorstw w funduszu charakteru obowiązkowego stanowi działanie państwa członkowskiego podważające skuteczność (effet utile) reguł konkurencji znajdujących zastosowanie do przedsiębiorstw?

3) W przypadku odpowiedzi przeczącej na drugie pytanie - czy inne okoliczności mogą powodować niezgodność obowiązku przystąpienia do Funduszu z postanowieniami art. 90 traktatu, a jeśli tak, to jakie to są okoliczności?'.

W przedmiocie dopuszczalności

38 Rządy niderlandzki i francuski, a także Komisja podają w wątpliwość dopuszczalność postawionych pytań ze względu na brak w postanowieniu odsyłającym wystarczająco dokładnego opisu okoliczności faktycznych i prawnych sporu przed sądem krajowym. Ponieważ sąd krajowy nie dał szczegółowego opisu uregulowań prawnych znajdujących zastosowanie w sporze, okoliczności, w jakich Fundusz został utworzony, ani zasad zarządzania nim, Trybunał nie będzie w stanie ich zdaniem dokonać użytecznej wykładni prawa wspólnotowego, a państwa członkowskie i pozostali zainteresowani nie mieli możliwości przedstawić uwag na piśmie i zaproponować odpowiedzi na postawione pytania.

39 Należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem potrzeba dokonania użytecznej dla sądu krajowego wykładni prawa wspólnotowego wymaga opisania przez niego ram faktycznych i prawnych, w jakich mieszczą się postawione pytania, lub przynajmniej wyjaśnienia hipotez co do stanu faktycznego, na jakich pytania te są oparte. Wymagania te są szczególnie istotne w niektórych dziedzinach charakteryzujących się złożonością stanu faktycznego i prawnego, na przykład w dziedzinie konkurencji (zob. w szczególności wyroki z dnia 26 stycznia 1993 r. w sprawach połączonych od C-320/90 do C-322/90 Telemarsicabruzzo i in., Rec. str. I-393, pkt 6 i 7, oraz wyroki z dnia 14 lipca 1998 r.: w sprawie C-284/95 Safety Hi-Tech, pkt 69 i 70, i w sprawie C-341/95 Bettati, Rec. str. I-4355, pkt 67 i 68).

40 Informacje podane w postanowieniach sądów krajowych winny nie tylko pozwolić Trybunałowi na udzielenie użytecznej odpowiedzi, lecz także umożliwić rządom państw członkowskich i innym zainteresowanym przedstawienie uwag zgodnie z art. 20 statutu WE Trybunału Sprawiedliwości. Zadaniem Trybunału jest baczyć, by możliwość ta została im zapewniona, zważywszy, że zgodnie ze wspomnianym przepisem zainteresowanym doręczane są same postanowienia sądów krajowych (zob. w szczególności postanowienia z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawach połączonych C-128//97 i C-137/97 Testa i Modesti, Rec. str. I-2181, pkt 6, i z dnia 11 maja 1999 r. w sprawie C-325/98 Anssens, Rec. str. I-2969, pkt 8).

41 W niniejszej sprawie z uwag przedstawionych zgodnie z art. 20 statutu WE Trybunału Sprawiedliwości przez rządy państw członkowskich i innych zainteresowanych wynika, że informacje zawarte w postanowieniu odsyłającym pozwoliły im w sposób użyteczny zająć stanowisko w przedmiocie pytań skierowanych do Trybunału.

42 Ponadto rząd francuski w swoich uwagach odsyła do uwag, jakie sformułował w sprawach połączonych od C-115/97 do C-117/97 Brentjens (wyrok z dnia dzisiejszego, Rec. str. I-6025), które z kolei odwołują się wprost do sprawy C-219/97 Drijvende Bokken (wyrok z dnia dzisiejszego, Rec. str. I-6121), natomiast Komisja w swoich uwagach wskazuje bezpośrednio na tę ostatnią sprawę. Tymczasem postanowienie odsyłające w ww. sprawie Drijvende Bokken, również dotyczącej zgodności ze wspólnotowymi regułami konkurencji obowiązkowego członkostwa w branżowym funduszu emerytalnym, zawiera szczegółowy opis uregulowań prawnych znajdujących zastosowanie w sprawie przed sądem krajowym.

43 Poza tym, nawet jeżeli rządy niderlandzki i francuski mogły w niniejszej sprawie uznać, iż informacje dostarczone przez sąd krajowy nie pozwalają im zająć stanowiska co do niektórych aspektów pytań skierowanych do Trybunału, podkreślić trzeba, że informacje te zostały uzupełnione dokumentami przekazanymi przez sąd krajowy, uwagami na piśmie i odpowiedziami na pytania postawione przez Trybunał. Wszystkie te informacje, zebrane w sprawozdaniu na rozprawę, zostały podane do wiadomości rządów państw członkowskich i innych zainteresowanych w celu przygotowania rozprawy, na której mogli oni w razie potrzeby uzupełnić swoje uwagi.

44 Należy wreszcie stwierdzić, że informacje dostarczone przez sąd krajowy, uzupełnione w niezbędnym zakresie w omówiony powyżej sposób, pozwalają Trybunałowi na zapoznanie się z okolicznościami faktycznymi i prawnymi sporu przed sądem krajowym w stopniu wystarczającym do dokonania wykładni wspólnotowych reguł konkurencji z punktu widzenia sytuacji będącej przedmiotem tego sporu.

45 Wobec powyższego postawione pytania są dopuszczalne.

W przedmiocie drugiego pytania

46 Poprzez drugie pytanie, które należy rozpatrzyć w pierwszej kolejności, sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 lit. g) traktatu WE, art. 5 traktatu WE (obecnie art. 10 WE) i art. 85 traktatu WE stoją na przeszkodzie nadaniu przez władze publiczne, na wniosek reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym.

47 Spółka Albany argumentuje, że wniosek partnerów społecznych o nadanie obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym stanowi porozumienie między przedsiębiorstwami działającymi w danym sektorze, sprzeczne z art. 85 ust. 1 traktatu.

48 Porozumienie takie ogranicza jej zdaniem konkurencję na dwa sposoby. Po pierwsze, powierzając zarządzanie obowiązkowym systemem emerytalnym jednemu podmiotowi, pozbawia przedsiębiorstwa działające w danym sektorze możliwości przystąpienia do odrębnych programów emerytalnych, prowadzonych przez innych ubezpieczycieli. Po drugie, porozumienie to wyklucza tych ubezpieczycieli z istotnej części rynku ubezpieczeń emerytalnych.

49 Wpływ takiego porozumienia na konkurencję jest jej zdaniem 'istotny', ponieważ dotyczy ono całego niderlandzkiego sektora tekstylnego. Wpływ ten wzmacnia efekt kumulacji spowodowany nadaniem członkostwu w funduszach emerytalnych obowiązkowego charakteru w licznych sektorach gospodarki i w stosunku do wszystkich przedsiębiorstw w tych sektorach.

50 Ponadto porozumienie takie wywiera wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi, jako że dotyczy przedsiębiorstw prowadzących działalność ponadgraniczną i pozbawia zakłady ubezpieczeń z siedzibą w innych państwach członkowskich możliwości oferowania kompletnych programów emerytalnych, czy to w postaci ponadgranicznego świadczenia usług, czy poprzez oddziały lub spółki zależne.

51 W związku z tym, zdaniem spółki Albany, władze publiczne, tworząc ramy prawne i uwzględniając wniosek partnerów społecznych o nadanie obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym, wsparły lub wzmocniły wdrożenie i funkcjonowanie porozumień między przedsiębiorstwami działającymi we wspomnianych sektorach, sprzecznych z art. 85 ust. 1 traktatu, w związku z czym naruszyły art. 3 lit. g), art. 5 i 85 traktatu.

52 Odpowiedź na drugie pytanie wymaga ustalenia po pierwsze, czy podjęta przez reprezentatywne organizacje pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki w ramach układu zbiorowego decyzja o utworzeniu jednego funduszu emerytalnego zarządzającego dodatkowym systemem emerytalnym i o wystąpieniu do władz publicznych z wnioskiem o nadanie członkostwu w tym funduszu charakteru obowiązkowego dla wszystkich pracowników sektora jest sprzeczne z art. 85 traktatu.

53 Trzeba na początek przypomnieć, że art. 85 ust. 1 traktatu zakazuje wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw i praktyk uzgodnionych mogących wywierać wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi i mających na celu lub za skutek uniemożliwienie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na wspólnym rynku. Waga tej reguły kazała autorom traktatu postanowić wprost w art. 85 ust. 2 traktatu, że porozumienia i decyzje zakazane na podstawie tego postanowienia są nieważne z mocy prawa.

54 Należy następnie przypomnieć, że zgodnie z art. 3 lit. g) i i) traktatu WE [obecnie, po zmianie, art. 3 ust. 1 lit. g) i j) WE] działalność Wspólnoty obejmuje nie tylko 'system zapewniający niezakłóconą konkurencję na rynku wewnętrznym', ale także 'politykę w sferze społecznej'. Artykuł 2 traktatu WE (obecnie, po zmianie, art. 2 WE) stwierdza zaś, że zadaniem Wspólnoty jest, między innymi, 'popieranie [...] harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działalności gospodarczej' oraz 'wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony socjalnej'.

55 W tej kwestii art. 118 traktatu WE (art. 117-120 traktatu WE zostały zastąpione przez art. 136 WE i 143 WE) postanawia, że zadaniem Komisji jest wspieranie ścisłej współpracy państw członkowskich w sprawach społecznych, w szczególności w dziedzinie prawa związków zawodowych i uzgodnień zbiorowych między pracodawcami a pracobiorcami.

56 Artykuł 118b traktatu WE (art. 117-120 traktatu WE zostały zastąpione przez art. 136 WE i 143 WE) dodaje, że Komisja czyni starania w celu rozwijania dialogu między partnerami społecznymi na szczeblu europejskim, mogącego prowadzić, jeżeli uznają oni to za pożądane, do nawiązania stosunków umownych.

57 Ponadto art. 1 porozumienia o polityce społecznej (Dz.U. 1992, C 191, str. 91) wskazuje, że Komisja i państwa członkowskie mają na celu, między innymi, poprawę warunków życia i pracy, odpowiednią ochronę socjalną, dialog społeczny, rozwój zasobów ludzkich pozwalający na wysoki poziom zatrudnienia i walkę z wykluczeniem społecznym.

58 Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 porozumienia o polityce społecznej dialog między partnerami społecznymi na szczeblu wspólnotowym może prowadzić, jeżeli uznają to oni za pożądane, do nawiązania stosunków umownych, w tym porozumień, których wdrożenie następować będzie zgodnie z własnymi procedurami i praktykami partnerów społecznych i państw członkowskich lub, na wspólny wniosek sygnatariuszy, w drodze decyzji Rady na wniosek Komisji.

59 Wprawdzie pewne skutki w postaci ograniczenia konkurencji są nieodłączne od porozumień zbiorowych zawieranych między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców, jednakże realizacja celów z zakresu polityki społecznej, jakim służą tego rodzaju porozumienia, byłaby poważnie zagrożona, gdyby partnerzy społeczni podlegali art. 85 ust. 1 traktatu, poszukując wspólnie sposobów poprawienia warunków zatrudnienia i pracy.

60 Zatem ze spójnej i celowościowej wykładni wszystkich istotnych postanowień traktatu wynika, że porozumienia zawarte w ramach zbiorowych uzgodnień między partnerami społecznymi dla realizacji takich celów należy uznać, ze względu na ich charakter i przedmiot, za niepodlegające art. 85 ust. 1 traktatu.

61 Należy wobec tego ustalić, czy charakter i przedmiot spornego w sprawie przed sądem krajowym porozumienia uzasadniają wyłączenie go z zakresu zastosowania art. 85 ust. 1 traktatu.

62 Stwierdzić trzeba po pierwsze, że podobnie jak porozumienia omawiane powyżej, będące wynikiem dialogu społecznego, sporne porozumienie zostało zawarte w formie układu zbiorowego i jest wynikiem uzgodnień zbiorowych między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców.

63 Po drugie, jeśli chodzi o jego przedmiot, porozumienie to ustanawia w określonym sektorze gospodarki dodatkowy system emerytalny, zarządzany przez fundusz emerytalny, w którym członkostwo może mieć charakter obowiązkowy. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie wszystkim pracownikom tego sektora określonego poziomu świadczeń i służy tym samym bezpośrednio poprawie jednego z warunków zatrudnienia, jakim jest wynagrodzenie.

64 Trzeba zatem stwierdzić, że sporne w sprawie przed sądem krajowym porozumienie nie podlega, ze względu na swój charakter i przedmiot, postanowieniom art. 85 ust. 1 traktatu.

65 Należy następnie przypomnieć, jak orzekł już Trybunał w szczególności w wyroku z dnia 21 września 1988 r. w sprawie 267/86 Van Eycke, Rec. str. 4769, pkt 16, że art. 85 traktatu sam z siebie dotyczy wyłącznie postępowania przedsiębiorstw, nie zaś przepisów ustawowych lub wykonawczych państw członkowskich. Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika jednakże, że art. 85 traktatu, łącznie z art. 5, zakazuje państwom członkowskim wydawania lub utrzymywania w mocy przepisów ustawowych lub wykonawczych mogących podważyć skuteczność (effet utile) reguł konkurencji znajdujących zastosowanie do przedsiębiorstw. Ma to miejsce, zgodnie ze wspomnianym orzecznictwem, gdy państwo członkowskie nakazuje lub promuje zawieranie porozumień sprzecznych z art. 85, lub pogłębia skutki takich porozumień, bądź gdy odbiera swoim uregulowaniom charakter publiczny, powierzając podmiotom prywatnym zadanie dokonywania rozstrzygnięć z zakresu polityki gospodarczej (zob. również wyroki z dnia 17 listopada 1993 r.: w sprawie C-2/91 Meng, Rec. str. I-5751, pkt 14, w sprawie C-185/91 Reiff, Rec. str. I-5801, pkt 14, i w sprawie C-245/91 Ohra Schadeverzerkeringen, Rec. str. I-5851, pkt 10; oraz wyroki z dnia 18 czerwca 1998 r.: w sprawie C-35/96 Komisja przeciwko Włochom, Rec. str. I-3851, pkt 53 i 54, oraz w sprawie C-266/96 Corsica Ferries France, Rec. str. I-3949, pkt 35, 36 i 49).

66 Trzeba w tej kwestii zauważyć, że wniosek reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracobiorców do władz publicznych o nadanie członkostwu w funduszu emerytalnym, który ustanowiły, obowiązkowego charakteru mieści się w ramach obowiązujących w wielu krajowych systemach prawnych w odniesieniu do wykonywania uprawnień prawodawczych w sprawach społecznych. Ponieważ, jak wynika z pkt 52-64 niniejszego wyroku, sporne porozumienie nie podlega postanowieniom art. 85 ust. 1 traktatu, państwa członkowskie mają prawo nadać mu charakter obowiązkowy w stosunku do osób nim niezwiązanych.

67 Co więcej, art. 4 ust. 2 porozumienia o polityce społecznej wprowadza wprost na szczeblu wspólnotowym możliwość zażądania wspólnie przez partnerów społecznych wdrożenia przez Radę porozumień społecznych.

68 Decyzji władz publicznych o nadaniu członkostwu w takim funduszu obowiązkowego charakteru nie można zatem uznać za nakazującą lub promującą zawieranie porozumień sprzecznych z art. 85 traktatu albo pogłębiającą skutki takich porozumień.

69 Jak wynika z powyższych rozważań, decyzja władz publicznych o nadaniu obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym nie należy do kategorii przepisów prawa, które zgodnie z orzecznictwem Trybunału podważają skuteczność (effet utile) art. 3 lit. g), art. 5 i 85 traktatu.

70 Na drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że art. 3 lit. g), art. 5 i 85 traktatu nie stoją na przeszkodzie nadaniu przez władze publiczne, na wniosek reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym.

W przedmiocie pierwszego pytania

71 Poprzez pierwsze pytanie, które należy rozpatrzyć w drugiej kolejności, sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy fundusz emerytalny zarządzający dodatkowym systemem emerytalnym ustanowionym w drodze układu zbiorowego zawartego między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, w którym członkostwo ma, wskutek decyzji władz publicznych, charakter obowiązkowy dla wszystkich pracowników tego sektora, jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu.

72 Zdaniem Funduszu i rządów występujących z interwencją tego rodzaju fundusz nie jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu. Przypominają oni szereg cech charakterystycznych branżowego funduszu emerytalnego i dodatkowego systemu emerytalnego, którym fundusz ten zarządza.

73 Po pierwsze, obowiązek przystąpienia przez wszystkich pracowników określonego sektora gospodarki do uzupełniającego systemu emerytalnego pełni ich zdaniem funkcję społeczną, niezwykle istotną w niderlandzkim systemie emerytalnym ze względu na szczególnie niską kwotę emerytur ustawowych, wyliczanych na podstawie płacy minimalnej. Dodatkowy system emerytalny, który został wprowadzony w drodze układu zbiorowego w ramach określonych ustawowo i w którym członkostwo ma, wskutek decyzji władz publicznych, charakter obowiązkowy, stanowi część niderlandzkiego systemu ochrony socjalnej, a branżowy fundusz emerytalny, który zarządza tym systemem należy uznać za element publicznej służby ubezpieczeń społecznych.

74 Po drugie, branżowy fundusz emerytalny nie ma celu zarobkowego. Jest on współzarządzany przez partnerów społecznych, reprezentowanych na zasadach parytetu w zarządzie. Branżowy fundusz emerytalny otrzymuje średnią składkę, określoną przez zarząd z uwzględnieniem równowagi między wysokością składek, kwotą świadczeń, a stopniem ryzyka. Ponadto składki nie mogą być niższe niż określona kwota, celem stworzenia odpowiednich rezerw, i nie mogą przekraczać, dla zapewnienia braku celu zarobkowego, górnej granicy, której przestrzegania pilnują partnerzy społeczni i izba ubezpieczeń. Zgromadzone składki są wprawdzie inwestowane w systemie kapitalizacji, inwestycje te są jednak dokonywane pod kontrolą izby ubezpieczeń i zgodnie z przepisami PSW oraz statutu branżowego funduszu emerytalnego.

75 Po trzecie, branżowy fundusz emerytalny działa na zasadzie solidarności. Solidarność ta przejawia się w obowiązku przyjęcia wszystkich pracowników bez uprzedniego badania lekarskiego, w ciągłym gromadzeniu środków na koncie w przypadku zwolnienia z obowiązku opłacania składek z powodu niezdolności do pracy, w zasadzie przejmowania przez fundusz zaległości pracodawcy z tytułu składek w razie jego upadłości oraz w indeksacji kwot emerytur w celu utrzymania ich siły nabywczej. Zasada solidarności wynika także z braku jednostkowej równoważności między wpłacaną składką, która jest składką średnią, niezależną od stopnia ryzyka, a wysokością świadczenia, określaną na podstawie średniego wynagrodzenia. Solidarność ta wymaga obowiązkowego członkostwa w dodatkowym systemie emerytalnym. W innym razie odpływ osób z 'niskim' ryzykiem miałby negatywny skutek spirali, mogący zachwiać równowagą finansową systemu.

76 Biorąc powyższe pod uwagę, Fundusz i rządy występujące z interwencją uznają, że branżowy fundusz emerytalny jest podmiotem zarządzającym systemem ubezpieczeń społecznych, podobnie jak podmioty, o których była mowa w wyroku z dnia 17 lutego 1993 r. w sprawach połączonych C-159/91 i C-160/91 Poucet i Pistre, Rec. str. I-637, odmiennie zaś niż podmiot omawiany w wyroku z dnia 16 listopada 1995 r. w sprawie C-244/94 Fédération française des sociétés d'assurance i in., Rec. str. I-4013, który uznany został za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu.

77 Przypomnieć należy, że w kontekście prawa konkurencji Trybunał orzekł, iż pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i sposobu finansowania (zob. w szczególności wyrok z dnia 23 kwietnia 1991 r. w sprawie C-41/90 Höfner i Elser, Rec. str. I-1979 pkt 21, oraz ww. wyroki w sprawach: Poucet i Pistre, pkt 17, i Fédération française des sociétés d'assurance i in., pkt 14).

78 Jednakże w ww. wyroku w sprawach połączonych Poucet i Pistre Trybunał wyłączył z zakresu tego pojęcia podmioty zarządzające określonymi obowiązkowymi systemami ubezpieczeń społecznych, opartymi na zasadzie solidarności. W przedstawionym mu do oceny systemie ubezpieczenia zdrowotnego i na wypadek macierzyństwa świadczenia były bowiem identyczne dla wszystkich ubezpieczonych, mimo że składki były proporcjonalne do dochodów. W systemie ubezpieczeń na starość emerytury finansowane były przez pracowników czynnych, poza tym wysokość świadczeń, określona ustawowo, nie była uzależniona od składek wpłaconych do systemu, wreszcie programy mające nadwyżkę uczestniczyły w finansowaniu programów mających strukturalne trudności finansowe. Solidarność taka wymaga zarządzania poszczególnymi systemami przez jeden podmiot oraz obowiązkowego członkostwa w tych systemach.

79 Natomiast w ww. wyroku w sprawie Fédération française des sociétés d'assurance i in. Trybunał orzekł, że podmiot niemający celu zarobkowego, prowadzący program ubezpieczeń na starość służący uzupełnieniu podstawowego systemu obowiązkowego, wprowadzony w drodze ustawy na zasadzie dobrowolności i działający na zasadzie kapitalizacji, jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu. Dobrowolne członkostwo, zasada kapitalizacji i uzależnienie wysokości świadczeń wyłącznie od kwoty składek wpłacanych przez ubezpieczonych oraz od rezultatu finansowego inwestycji dokonywanych przez podmiot zarządzający oznaczały, iż podmiot ten prowadzi działalność gospodarczą konkurencyjną wobec zakładów ubezpieczeń na życie. Ani realizacja celu o charakterze społecznym, ani brak celu zarobkowego, ani wymogi solidarności, ani inne zasady dotyczące między innymi ograniczeń w zakresie inwestycji dokonywanych przez podmiot zarządzający nie pozbawiały działalności prowadzonej przez ten podmiot charakteru gospodarczego.

80 Kwestię, czy pojęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu obejmuje podmiot tego rodzaju jak branżowy fundusz emerytalny będący przedmiotem sporu w sprawie przed sądem krajowym, należy rozpatrywać w świetle powyższych uwag.

81 W tej kwestii zauważyć należy, że branżowy fundusz emerytalny samodzielnie określa wysokość składek oraz świadczeń oraz że działa on na zasadzie kapitalizacji.

82 Zatem, odmiennie niż w przypadku świadczeń wypłacanych przez podmioty zarządzające obowiązkowymi systemami ubezpieczeń społecznych omawianymi w ww. wyroku w sprawach połączonych Poucet i Pistre, wysokość świadczeń wypłacanych przez fundusz uzależniona jest od rezultatu finansowego dokonywanych przez niego inwestycji, które podlegają, podobnie jak w przypadku zakładu ubezpieczeń, kontroli izby ubezpieczeń.

83 Ponadto, jak wynika z art. 5 BPW oraz z art. 1 i 5 wytycznych, branżowy fundusz emerytalny ma obowiązek udzielić zwolnienia z obowiązku członkostwa przedsiębiorstwu, które zapewniało już swoim pracownikom, co najmniej na sześć miesięcy przed złożeniem wniosku, na podstawie którego członkostwo w funduszu stało się obowiązkowe, program emerytalny dający im uprawnienia co najmniej równoważne tym, jakie nabyliby w przypadku przystąpienia do funduszu. Co więcej, zgodnie z art. 1 wytycznych fundusz ten może również udzielić zwolnienia przedsiębiorstwu, które zapewnia swoim pracownikom program emerytalny dający im uprawnienia co najmniej równoważne uprawnieniom wynikającym z przystąpienia do funduszu, pod warunkiem że w wypadku wystąpienia z funduszu izba ubezpieczeń zaproponuje rekompensatę w wysokości uznanej za racjonalną, za ewentualne straty z punktu widzenia techniki ubezpieczeń poniesione przez fundusz w związku z wystąpieniem pracownika.

84 Stąd branżowy fundusz emerytalny tego rodzaju jak fundusz będący przedmiotem sprawy przed sądem krajowym prowadzi działalność gospodarczą konkurencyjną wobec zakładów ubezpieczeń.

85 W związku z powyższym brak celu zarobkowego oraz elementy solidaryzmu, na które powołuje się Fundusz, nie pozbawiają branżowego funduszu emerytalnego charakteru przedsiębiorstwa w rozumieniu reguł konkurencji wynikających z traktatu.

86 Co prawda realizacja celu o charakterze społecznym, wspomniane elementy solidaryzmu oraz ograniczenia i kontrola inwestycji dokonywanych przez branżowy fundusz emerytalny mogą powodować mniejszą konkurencyjność usług świadczonych przez ten fundusz w stosunku do usług świadczonych przez zakład ubezpieczeń. Zobowiązania takie nie uniemożliwiają uznania działalności prowadzonej przez fundusz za działalność gospodarczą, mogą jednakże uzasadniać wyłączne prawo takiego podmiotu do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym.

87 Należy zatem na pierwsze pytanie odpowiedzieć w ten sposób, że fundusz emerytalny zarządzający dodatkowym systemem emerytalnym wprowadzonym w drodze układu zbiorowego zawartego między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, w którym członkostwo ma, wskutek decyzji władz publicznych, charakter obowiązkowy dla wszystkich pracowników tego sektora, jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu.

W przedmiocie trzeciego pytania

88 Poprzez trzecie pytanie sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy art. 86 i 90 traktatu stoją na przeszkodzie powierzeniu przez władze publiczne funduszowi emerytalnemu wyłącznego prawa do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w określonym sektorze gospodarki.

89 Rząd niderlandzki twierdzi, że jedynym skutkiem zarządzenia jest zobowiązanie pracowników do przystąpienia do Funduszu. Zarządzenie nie daje Funduszowi wyłącznego prawa w dziedzinie emerytur dodatkowych. Fundusz nie zajmuje też pozycji dominującej w rozumieniu art. 86 traktatu.

90 Trzeba przede wszystkim zaznaczyć, że decyzja władz publicznych o nadaniu członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym charakteru obowiązkowego, jak w niniejszej sprawie, oznacza w sposób nieuchronny powierzenie mu wyłącznego prawa do gromadzenia i zarządzania składkami wpłacanymi w celu nabycia prawa do emerytury. Fundusz taki należy zatem uznać za przedsiębiorstwo wyposażone przez władze publiczne w prawa wyłączne w rozumieniu art. 90 ust. 1 traktatu.

91 Trzeba następnie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przedsiębiorstwo, któremu przysługuje ustawowy monopol na istotnej części wspólnego rynku można uznać za zajmujące pozycję dominującą w rozumieniu art. 86 traktatu (zob. wyroki: z dnia 10 grudnia 1991 r. w sprawie C-179/90 Merci convenzionali porto di Genova, Rec. str. I-5889, pkt 14, i z dnia 13 grudnia 1991 r. w sprawie C-18/88 GB-Inno-BM, Rec. str. I-5941, pkt 17).

92 Branżowy fundusz emerytalny tego rodzaju jak w sprawie przed sądem krajowym, wyposażony w wyłączne prawo do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w jednej z branż przemysłu państwa członkowskiego, a więc na istotnej części wspólnego rynku, należy uznać za zajmujący pozycję dominującą w rozumieniu art. 86 traktatu.

93 Należy jednakże dodać, że samo stworzenie pozycji dominującej poprzez przyznanie praw wyłącznych w rozumieniu art. 90 ust.1 traktatu nie jest niezgodne z art. 86 traktatu. Państwo członkowskie narusza zakazy ustanowione w tych dwóch postanowieniach tylko w sytuacji, gdy samo korzystanie przez omawiane przedsiębiorstwo z przyznanych mu praw wyłącznych prowadzi do nadużycia jego pozycji dominującej lub gdy prawa te mogą powodować sytuacje prowadzące do nadużycia przez to przedsiębiorstwo pozycji dominującej (ww. wyrok w sprawie Höfner i Elser, pkt 29, wyrok z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie C-260/89 ERT, Rec. str. I-2925, pkt 37, ww. wyrok w sprawie Merci convenzionali porto di Genova, pkt 16 i 17, wyroki: z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C-323/93 Centre d'insémination de la Crespelle, Rec. str. I-5077, pkt 18, oraz z dnia 12 lutego 1998 r. w sprawie C-163/96 Raso i in., Rec. str. I-533, pkt 27).

94 Spółka Albany twierdzi w tej kwestii, że zasada obowiązkowego członkostwa w dodatkowym systemie emerytalnym zarządzanym przez Fundusz jest sprzeczna z postanowieniami art. 86 w związku z art. 90 traktatu. Świadczenia emerytalne oferowane przez Fundusz nie odpowiadają bowiem albo przestały odpowiadać potrzebom przedsiębiorstw. Świadczenia te są zbyt niskie, niezwiązane z wynagrodzeniem, a co za tym idzie zwykle nieodpowiednie. Pracodawcy powinni wobec tego mieć możliwość wprowadzenia innych rozwiązań emerytalnych. Jednakże zasada obowiązkowego członkostwa uniemożliwia im zawarcie z zakładem ubezpieczeń umowy o powszechne ubezpieczenie emerytalne. Ustanawianie licznych programów emerytalnych u różnych ubezpieczycieli zwiększa koszty administracyjne i zmniejsza efektywność tych rozwiązań.

95 Należy przypomnieć, że w ww. wyroku w sprawie Höfner i Elser, pkt 34, Trybunał orzekł, iż państwo członkowskie, które powierzyło publicznemu urzędowi pracy wyłączne prawo do prowadzenia pośrednictwa w zatrudnieniu, narusza art. 90 ust. 1 traktatu, jeżeli powoduje to powstanie sytuacji, w której urząd ten będzie zmuszony naruszyć art. 86 traktatu, w szczególności z tego względu, że w sposób oczywisty nie jest w stanie odpowiedzieć na istniejący na rynku popyt na tego rodzaju usługi.

96 W niniejszej sprawie stwierdzić należy, że dodatkowy system emerytalny oferowany przez Fundusz opiera się na obecnie istniejącej w Niderlandach normie, zgodnie z którą pracownik o maksymalnym okresie ubezpieczenia w tym systemie otrzymuje emeryturę w wysokości, wraz z emeryturą na podstawie AOW, 70% ostatniego wynagrodzenia.

97 Niektóre przedsiębiorstwa tego sektora mogłyby wprawdzie chcieć zapewnić swoim pracownikom program emerytalny idący dalej, niż proponuje Fundusz. Brak możliwości powierzenia prowadzenia tego rodzaju programu emerytalnego jednemu tylko ubezpieczycielowi i spowodowane tym ograniczenie konkurencji wynikają jednak bezpośrednio z wyłącznego prawa, jakim dysponuje branżowy fundusz emerytalny.

98 Należy zatem ustalić, czy, jak utrzymują Fundusz, rząd niderlandzki i Komisja, przysługujące branżowemu funduszowi emerytalnemu wyłączne prawo do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w określonym sektorze gospodarki i wynikające z tego ograniczenie konkurencji można uzasadnić na podstawie art. 90 ust. 2 traktatu jako rozwiązanie niezbędne w celu wypełnienia w interesie powszechnym szczególnego zadania społecznego powierzonego temu funduszowi.

99 Spółka Albany twierdzi, że obowiązkowe członkostwo w branżowym funduszu emerytalnym nie jest niezbędne do zapewnienia pracownikom odpowiedniego poziomu świadczeń. Cel ten można osiągnąć poprzez określenie, przez partnerów społecznych na żądanie władz publicznych, albo bezpośrednio przez te władze, minimalnych wymogów w odniesieniu do emerytur. Układy zbiorowe pracy zwykle wprowadzają obowiązek zapewnienia przez pracodawców minimalnego systemu emerytalnego, pozostawiając im swobodę wyboru między zakładowym funduszem emerytalnym, przystąpieniem do branżowego funduszu lub zwróceniem się do zakładu ubezpieczeń.

100 Zdaniem spółki Albany istnienie 'średniej składki' również nie uzasadnia obowiązku członkostwa. Po pierwsze, ani BPW, ani zarządzenie nie wymagają istnienia systemu opartego na takiej zasadzie. Z drugiej strony, liczne branżowe fundusze emerytalne, w których członkostwo nie jest obowiązkowe, doskonale funkcjonują w systemie 'średniej składki'.

101 Jeśli chodzi o obowiązek przyjmowania bez uprzedniego badania lekarskiego wszystkich pracowników danego sektora gospodarki, w celu uniemożliwienia odmowy przyjęcia osób o 'wysokim' ryzyku, spółka Albany twierdzi, że w praktyce umowy o ubezpieczenie emerytalne zawierane z zakładami ubezpieczeń nakładają na pracodawców obowiązek zgłoszenia wszystkich pracowników, a na ubezpieczycieli obowiązek przyjęcia wszystkich zgłoszonych bez uprzedniego badania lekarskiego.

102 Trzeba przede wszystkim przypomnieć, że zgodnie z art. 90 ust. 2 traktatu przedsiębiorstwa świadczące usługi w ogólnym interesie gospodarczym podlegają regułom konkurencji w takich granicach, w jakich stosowanie tych reguł nie stanowi przeszkód prawnych ani faktycznych w wykonywaniu powierzonych im szczególnych zadań.

103 Artykuł 90 ust. 2 traktatu, dopuszczając pod pewnymi warunkami odstępstwa od ogólnych reguł traktatu, służy pogodzeniu interesu, jaki mają państwa członkowskie w wykorzystywaniu niektórych przedsiębiorstw, w szczególności w sektorze publicznym, w charakterze instrumentu prowadzenia polityki gospodarczej lub społecznej, z interesem, jaki ma Wspólnota w poszanowaniu reguł konkurencji i zachowaniu jednolitości wspólnego rynku (wyroki: z dnia 19 marca 1991 r. w sprawie C-202/88 Francja przeciwko Komisji, Rec. str. I-1223, pkt 12, i z dnia 23 października 1997 r. w sprawie C-157/94 Komisja przeciwko Niderlandom, Rec. str. I-5699, pkt 39).

104 Biorąc pod uwagę tak określony interes państw członkowskich, nie można zakazać im uwzględnienia, przy określaniu usług w ogólnym interesie gospodarczym, które zlecają pewnym przedsiębiorstwom, szczególnych celów z zakresu polityki krajowej ani działań zmierzających do realizacji tych celów za pomocą zobowiązań i ograniczeń, jakie nakładają na te przedsiębiorstwa (ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Niderlandom, pkt 40).

105 Dodatkowy system emerytalny będący przedmiotem sprawy przed sądem krajowym pełni zaś istotną rolę w systemie emerytalnym w Niderlandach z racji niewielkiej wysokości emerytury podstawowej, wyliczanej na podstawie płacy minimalnej.

106 Ponadto waga społecznej funkcji emerytur dodatkowych została ostatnio potwierdzona przez ustawodawcę wspólnotowego wydaniem dyrektywy Rady 98/49/WE z dnia 19 czerwca 1998 r. w sprawie ochrony uprawnień do dodatkowych świadczeń emerytalnych lub rentowych pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U. L 209, str. 46).

107 Należy następnie przypomnieć, że dla spełnienia warunków zastosowania art. 90 ust. 2 traktatu nie jest konieczne zagrożenie równowagi finansowej lub rentowności przedsiębiorstwa świadczącego usługi w ogólnym interesie gospodarczym. Wystarczy, by brak spornych praw wyłącznych uniemożliwiał wykonywanie szczególnych zadań powierzonych przedsiębiorstwu, określonych poprzez nałożone na nie zobowiązania i ograniczenia (ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Niderlandom, pkt 52), lub by utrzymanie tych praw było konieczne do wykonania przez przedsiębiorstwo tych zadań w możliwych do przyjęcia warunkach gospodarczych (wyrok z dnia 19 maja 1993 r. w sprawie C-320/91 Corbeau, Rec. str. I-2533, pkt 14-16, i ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Niderlandom, pkt 53).

108 Tymczasem w przypadku odebrania funduszowi wyłącznego prawa do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym dla wszystkich pracowników określonego sektora przedsiębiorstwa zatrudniające personel młody i zdrowy, niewykonujący prac niebezpiecznych, poszukiwałyby korzystniejszych warunków ubezpieczenia w prywatnych zakładach ubezpieczeniowych. Z powodu stopniowego odpływu osób z 'niskim' ryzykiem branżowym funduszom emerytalnym pozostawałoby zarządzanie rosnącą grupą osób o 'wysokim' ryzyku, to zaś powodowałoby wzrost kosztów wypłaty emerytur, w szczególności pracownikom małych i średnich przedsiębiorstw, zatrudniających personel w starszym wieku wykonujący prace niebezpieczne, którym fundusz nie byłby już w stanie oferować emerytur po możliwych do przyjęcia kosztach.

109 Jest tak tym bardziej, gdy, jak w sprawie przed sądem krajowym, dodatkowy system emerytalny zarządzany na prawach wyłączności przez Fundusz odznacza się wysokim stopniem solidaryzmu, w szczególności z racji uniezależnienia wysokości składek od stopnia ryzyka, obowiązku przyjęcia wszystkich pracowników bez uprzedniego badania lekarskiego, ciągłego gromadzenia środków na koncie w przypadku zwolnienia z obowiązku opłacania składek z powodu niezdolności do pracy, zasady przejmowania przez Fundusz zaległości pracodawcy z tytułu składek w razie jego upadłości oraz indeksacji kwot emerytur w celu utrzymania ich siły nabywczej.

110 Obowiązki te, z powodu których usługi świadczone przez Fundusz są mniej konkurencyjne od podobnych usług świadczonych przez zakłady ubezpieczeń, uzasadniają wyłączne prawo Funduszu do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym.

111 W związku z powyższym uchylenie wyłącznego prawa przysługującego Funduszowi mogłoby uniemożliwić mu wykonywanie w możliwych do przyjęcia warunkach gospodarczych powierzonych mu zadań w ogólnym interesie gospodarczym i zagrozić jego równowadze finansowej.

112 Powołując się na ww. wyrok w sprawie GB-Inno-BM, spółka Albany twierdzi jednakże, że podwójna rola Funduszu, jako zarządzającego systemem emerytalnym i organu uprawnionego do udzielania zwolnień, może prowadzić do nadużywania tych uprawnień.

113 Przypomnieć trzeba, że w ww. wyroku w sprawie GB-Inno-BM, pkt 28, Trybunał orzekł, iż art. 3 lit. g), art. 86 i 90 traktatu stoją na przeszkodzie powierzeniu przez państwo członkowskie spółce eksploatującej publiczną sieć telekomunikacyjną uprawnienia do ustalania norm dla aparatów telefonicznych i kontroli ich przestrzegania przez podmioty gospodarcze, w sytuacji gdy jest ona konkurentem tych podmiotów na rynków takich aparatów.

114 W pkt 25 ww. wyroku Trybunał uznał bowiem, że połączenie w ręku takiej spółki uprawnień z jednej strony do wyrażania zgody albo odmowy przyłączenia aparatów do sieci, a z drugiej strony do określania norm technicznych, jakie sprzęt ten musi spełniać, i do kontroli zgodności z nimi aparatów wyprodukowanych przez inne podmioty oznacza umożliwienie jej decydowania w sposób dowolny o tym, które aparaty mogą być przyłączane do publicznej sieci, co daje jej oczywistą przewagę nad konkurentami.

115 Sytuacja występująca w sprawie przed sądem krajowym różni się jednakże od sytuacji będącej przedmiotem ww. wyroku w sprawie GB-Inno-BM.

116 Należy bowiem przede wszystkim zauważyć, że zgodnie z art. 5 ust. 1 wytycznych branżowy fundusz emerytalny ma obowiązek udzielić zwolnienia przedsiębiorstwu, które zapewniało już swoim pracownikom - na co najmniej sześć miesięcy przed złożeniem wniosku, na podstawie którego członkostwo w funduszu stało się obowiązkowe - program emerytalny dający im uprawnienia co najmniej równoważne tym, jakie uzyskaliby w przypadku członkostwa w funduszu.

117 Przepis ten wiąże branżowy fundusz emerytalny w zakresie wykonywania przysługującego mu uprawnienia do udzielania zwolnień, nie można więc uznać, że mógłby prowadzić do nadużycia tego uprawnienia. W takim przypadku bowiem fundusz bada jedynie spełnienie warunków określonych przez właściwego ministra (zob. podobnie wyrok z dnia 27 października 1993 r. w sprawach połączonych C-46/90 i C-93/91 Lagauche i in., Rec. str. I-5267, pkt 49).

118 Trzeba następnie stwierdzić, że zgodnie z art. 1 wytycznych branżowy fundusz emerytalny może udzielić zwolnienia przedsiębiorstwu, które zapewnia swoim pracownikom program emerytalny dający im uprawnienia co najmniej równoważne tym, jakie wynikają z członkostwa w funduszu, pod warunkiem że izba ubezpieczeń zaproponuje rekompensatę w wysokości uznanej za racjonalną za ewentualne straty z punktu widzenia techniki ubezpieczeń poniesione przez fundusz w związku z wystąpieniem pracownika.

119 Przepis ten pozwala zatem branżowemu funduszowi emerytalnemu zwolnić z obowiązku członkostwa przedsiębiorstwo, które zapewnia swoim pracownikom program emerytalny równoważny z systemem, którym zarządza fundusz, jeżeli zwolnienie to nie zagraża jego równowadze finansowej. Z wykonaniem tego uprawnienia wiąże się złożona ocena danych dotyczących systemów emerytalnych oraz równowagi finansowej funduszu, co wiąże się nieuchronnie z szerokim zakresem uznania.

120 Biorąc pod uwagę złożony charakter tego rodzaju oceny oraz niebezpieczeństw, jakie udzielenie zwolnienia niesie ze sobą dla równowagi finansowej branżowego funduszu emerytalnego, a zatem dla wykonania przez ten fundusz powierzonych mu szczególnych zadań społecznych, państwo członkowskie ma prawo uznać, że uprawnienie do udzielania zwolnień nie powinno przysługiwać żadnemu innemu podmiotowi.

121 Trzeba jednakże zastrzec, że sądy krajowe rozpatrujące, jak w niniejszej sprawie, protest przeciw wezwaniu do zapłaty składek winny sprawować nad decyzją funduszu o odmowie udzielenia zwolnienia kontrolę pozwalającą im co najmniej na zbadanie, czy fundusz nie wykorzystał uprawnienia do udzielenia zwolnienia w sposób arbitralny oraz czy stało się to z poszanowaniem zasady niedyskryminacji i innych warunków zgodności z prawem takiej decyzji.

122 W odniesieniu wreszcie do argumentu spółki Albany, zgodnie z którym odpowiedni poziom emerytur dla pracowników można zapewnić poprzez określenie minimalnych wymagań, jakim powinny odpowiadać emerytury oferowane przez zakłady ubezpieczeń, trzeba podkreślić, że biorąc pod uwagę społeczną funkcję dodatkowych systemów emerytalnych oraz zakres uznania, jakim zgodnie z utrwalonym orzecznictwem dysponują państwa członkowskie przy określaniu zasad funkcjonowania systemów ubezpieczeń społecznych (wyrok z dnia 7 lutego 1984 r. w sprawie 238/82 Duphar i in., Rec. str. 523, pkt 16, ww. wyrok w sprawach połączonych Poucet i Pistre, pkt 6, i wyrok z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie C-70/95 Sodemare i in., Rec. str. I-3395, pkt 27), zadaniem każdego z państw członkowskich jest ustalić, czy wobec charakterystycznych cech jego systemu emerytalnego określenie wymagań minimalnych pozwoliłoby mu również na zapewnienie poziomu świadczeń, jaki zamierza uzyskać w określonym sektorze poprzez wprowadzenie obowiązkowego członkostwa w funduszu emerytalnym.

123 Na trzecie pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, że art. 86 i 90 traktatu nie stoją na przeszkodzie powierzeniu przez władze publiczne funduszowi emerytalnemu wyłącznego prawa do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w określonym sektorze gospodarki.

W przedmiocie kosztów

124 Koszty poniesione przez rządy niderlandzki, niemiecki, francuski i szwedzki oraz przez Komisję, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Sentencja

Z powyższych względów

TRYBUNAŁ,

rozstrzygając w przedmiocie pytań przedłożonych mu przez Kantongerecht te Arnhem postanowieniem z dnia 4 marca 1996 r., orzeka, co następuje:

1) Artykuł 3 lit. g) traktatu WE [obecnie, po zmianie, art. 3 ust. 1 lit. g) WE], art. 5 i 85 traktatu WE (obecnie art. 10 WE i 81 WE) nie stoją na przeszkodzie nadaniu przez władze publiczne, na wniosek reprezentatywnych organizacji pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, obowiązkowego charakteru członkostwu w branżowym funduszu emerytalnym.

2) Fundusz emerytalny zarządzający dodatkowym systemem emerytalnym wprowadzonym w drodze układu zbiorowego zawartego między reprezentatywnymi organizacjami pracodawców i pracobiorców określonego sektora gospodarki, w którym członkostwo ma, wskutek decyzji władz publicznych, charakter obowiązkowy dla wszystkich pracowników tego sektora, jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 85 i nast. traktatu.

3) Artykuły 86 i 90 traktatu WE (obecnie art. 82 WE i 86 WE) nie stoją na przeszkodzie powierzeniu przez władze publiczne funduszowi emerytalnemu wyłącznego prawa do zarządzania dodatkowym systemem emerytalnym w określonym sektorze gospodarki.

Rodríguez Iglesias	Puissochet	Hirsch
Jann	Moitinho de Almeida	Gulmann
Murray	Edward	Ragnemalm
Sevón		Wathelet

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu, w dniu 21 września 1999 r.

Sekretarz	Prezes
R. Grass	G.C. Rodríguez Iglesias

Przetłumaczono z angielskiej wersji językowej wydania opublikowanego przez Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich na stronie EUR-Lex:

© Wspólnoty Europejskie, http://eur-lex.europa.eu/ - Judgment of the Court of 21 September 1999, Case C-67/96

Za tłumaczenie na język polski odpowiedzialność ponosi Redakcja Wolters Kluwer Polska

Wyrok

Trybunału Sprawiedliwości

z dnia 21 września 1999 r.

C-67/96

1 The need to provide an interpretation of Community law which will be of use to the national court makes it necessary that the national court define the factual and legal context of the questions it is asking or, at the very least, explain the factual circumstances on which those questions are based. Those requirements are of particular importance in certain areas, such as that of competition, where the factual and legal situations are often complex.

The information provided in orders for reference must not only be such as to enable the Court to reply usefully but must also give the governments of the Member States and other interested parties the opportunity to submit observations pursuant to Article 20 of the Statute of the Court of Justice. It is the Court's duty to ensure that the opportunity to submit observations is safeguarded, bearing in mind that, by virtue of the abovementioned provision, only the orders for reference are notified to the interested parties.

2 If Article 3(g) and (i) of the Treaty (now, after amendment, Article 3(1)(g) and (j) EC), Article 85(1) thereof (now Article 81(1) EC), Articles 118 and 118b thereof (Articles 117 to 120 of the Treaty have been replaced by Articles 136 EC to 143 EC) are construed as an effective and consistent body of provisions, it follows that agreements concluded in the context of collective negotiations between management and labour, in pursuit of social policy objectives such as the improvement of conditions of work and employment, must, by virtue of their nature and purpose, be regarded as falling outside the scope of Article 85(1) of the Treaty.

An understanding in the form of a collective agreement which sets up in a particular sector a supplementary pension scheme to be managed by a pension fund to which affiliation may be made compulsory by the public authorities does not, by virtue of its nature and purpose, fall within the scope of Article 85(1) of the Treaty. Such a scheme seeks generally to guarantee a certain level of pension for all workers in that sector and therefore contributes directly to improving one of their working conditions, namely their remuneration.

A decision by the public authorities, at the request of the parties to the agreement, to make affiliation to such a fund compulsory cannot therefore be regarded as requiring or favouring the adoption of agreements, decisions or concerted practices contrary to Article 85 of the Treaty or as reinforcing their effects. Accordingly, it does not fall within the categories of legislative measures which undermine the effectiveness of Articles 3(g) of the Treaty, Article 5 thereof (now Article 10 EC) or Article 85 thereof.

It follows that Articles 3(g), 5 and 85 of the Treaty do not preclude a decision by the public authorities to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory at the request of organisations representing employers and workers in a given sector.

3 The concept of an undertaking for the purposes of Article 85 et seq. of the Treaty (now Article 81 et seq. EC) encompasses every entity engaged in an economic activity, regardless of the legal status of the entity and the way in which it is financed.

It therefore embraces a pension fund which has been entrusted with the management of a supplementary pension scheme, which has been set up by a collective agreement between organisations representing management and labour in a particular sector, membership of which has been made compulsory for all workers in that sector by the public authorities, which operates in accordance with the principle of capitalisation and which engages in an economic activity in competition with insurance companies. Neither the fact that the fund is non-profit-making nor the fact that it pursues a social objective is sufficient to deprive it of its status as an undertaking within the meaning of the competition rules of the Treaty.

4 Articles 86 and 90 of the Treaty (now Articles 82 EC and 86 EC) do not preclude the public authorities from conferring on a pension fund the exclusive right to manage a supplementary pension scheme in a given sector.

The exclusive right of a sectoral pension fund to manage supplementary pensions in a given sector and the resultant restriction of competition may be justified under Article 90(2) of the Treaty as a measure necessary for the performance of a particular social task of general interest with which that fund has been entrusted.

LEX nr 110961, ECR 1999/8-/I-5751

110961

Dz.U.2004.90.864/2: ogólne; art. 101; art. 102; art. 106; art. 153; art. 155; art. 267

Dz.U.2004.90.864/30: art. 4 ust. 3

glosa: Gyselen L. Glosa do wyroków TS z dnia 21 września 1999 r., C-67/96, C-115/97 C-117/97 i C-219/97.

Opinia Rzecznika Generalnego

Streszczenie

Summary of the Judgment

1 Preliminary rulings - Admissibility of references - Need to provide the Court with sufficient details of the factual and legal context

(EC Treaty, Art. 177 (now Art. 234 EC))

2 Competition - Community rules - Scope ratione materiae - Collective agreements in pursuit of social policy objectives - Collective agreement setting up a sectoral pension fund - Decision by the public authorities making membership compulsory - Not covered

(EC Treaty, Art. 3(g) and (i) (now, after amendment, Art. 3(1)(g) and (j) EC), Arts 5 and 85(1) (now Arts 10 EC and 81(1) EC) and Arts 118 and 118b (Arts 117 to 120 of the EC Treaty have been replaced by Arts 136 EC to 143 EC))

3 Competition - Community rules - Undertaking - Concept - Pension fund entrusted with the management of a supplementary pension scheme - Scheme operated in accordance with the principle of capitalisation - Covered

(EC Treaty, Art. 85 et seq. (now Art. 81 EC et seq.))

4 Competition - Public undertakings and undertakings to which Member States grant special or exclusive rights - Undertakings entrusted with the management of services of general economic interest - Pension fund entrusted with the management of a supplementary pension scheme

(EC Treaty, Arts 86 and 90 (now Arts 82 EC and 86 EC))

Wstęp

In Case C-67/96,

REFERENCE to the Court under Article 177 of the EC Treaty (now Article 234 EC) by the Kantongerecht, Arnhem, Netherlands, for a preliminary ruling in the proceedings pending before that court between

Albany International BV

and

Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie

on the interpretation of Articles 85, 86 and 90 of the EC Treaty (now Articles 81 EC, 82 EC and 86 EC),

THE COURT,

composed of: G.C. Rodríguez Iglesias, President, J.-P. Puissochet, G. Hirsch and P. Jann (Presidents of Chambers), J.C. Moitinho de Almeida (Rapporteur), C. Gulmann, J.L. Murray, D.A.O. Edward, H. Ragnemalm, L. Sevón and M. Wathelet, Judges,

Advocate General: F.G. Jacobs,

Registrar: D. Louterman-Hubeau, Principal Administrator,

after considering the written observations submitted on behalf of:

- Albany International BV, by T.R. Ottervanger, of the Rotterdam Bar, and H. van Coeverden, of the Hague Bar,

- Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, by E. Lutjens, of the Amsterdam Bar, and O. Meulenbelt, of the Utrecht Bar,

- the Netherlands Government, by A. Bos, Legal Adviser in the Ministry of Foreign Affairs, acting as Agent,

- the German Government, by E. Röder, Ministerialrat at the Federal Ministry of the Economy, and C.-D. Quassowski, Regierungsdirektor at the same Ministry, acting as Agents,

- the French Government, by K. Rispal-Bellanger, Head of the Subdirectorate for International Economic Law and Community Law in the Legal Affairs Directorate of the Ministry of Foreign Affairs, and C. Chavance, Foreign Affairs Secretary in that Directorate, acting as Agents,

- the Commission of the European Communities, by W. Wils, of its Legal Service, acting as Agent,

having regard to the Report for the Hearing,

after hearing the oral observations of Albany International BV, represented by T.R. Ottervanger; Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie, represented by E. Lutjens and O. Meulenbelt; the Netherlands Government, represented by M. A. Fierstra, Head of the European Law Department in the Ministry of Foreign Affairs, acting as Agent; the French Government, represented by C. Chavance; the Swedish Government, represented by A. Kruse, Departementsrĺd in the Legal Secretariat (EU) of the Ministry of Foreign Affairs, acting as Agent, and the Commission, represented by W. Wils, at the hearing on 17 November 1998,

after hearing the Opinion of the Advocate General at the sitting on 28 January 1999,

gives the following

Uzasadnienie

Judgment

1 By judgment of 4 March 1996, received at the Court on 11 March 1996, the Kantongerecht (Cantonal Court), Arnhem, referred to the Court of Justice for a preliminary ruling under Article 177 of the EC Treaty (now Article 234 EC) three questions on the interpretation of Articles 85, 86 and 90 of the EC Treaty (now Articles 81 EC, 82 EC and 86 EC).

2 Those questions were raised in an action brought by Albany International BV (hereinafter 'Albany') against Stichting Bedrijfspensioenfonds Textielindustrie (the Textile Industry Trade Fund, hereinafter 'the Fund') concerning Albany's refusal to pay to the Fund contributions for 1989 on the ground that compulsory affiliation to the Fund by virtue of which such contributions are claimed from it is contrary to Article 3(g) of the EC Treaty (now, after amendment, Article 3(1)(g) EC) and Articles 85, 86 and 90 of the Treaty.

The national legislation

3 The pension system in the Netherlands is based on three pillars.

4 The first is a statutory basic pension, granted by the State under the Algemene Ouderdomswet (General law on old-age pensions, 'the AOW') and the Algemene Nabestaandenwet (General law on survivors' benefits). That compulsory statutory scheme entitles the whole population to receive a pension of a limited amount, regardless of the wage which they actually received previously, calculated by reference to the statutory minimum wage.

5 The second pillar comprises supplementary pensions provided in the context of employment or self-employed activity, which serve in most cases to top up the basic pension. Such supplementary pensions are normally managed by collective schemes covering a sector of the economy, a profession or the employees of an undertaking by funds affiliation to which has been made compulsory, as in the case in the main proceedings, by the Wet van 17 maart 1949 houdende vaststelling van en regeling betreffende verplichte deelneming in een bedrijfspensioenfonds (Law of 17 March 1949 on compulsory affiliation to a sectoral pension fund, hereinafter the 'BPW').

6 The third pillar comprises individual pension or life assurance policies which may be concluded on a voluntary basis.

7 The Wet op de Loonbelasting (Wages Tax Law) provides that pension contributions are deductible only if the pension does not exceed a 'reasonable' level. They are not deductible in the case of a pension exceeding that level, which is set at 70% of the final salary after a 40-year career. The effect of this tax regime is that the current standard in the Netherlands for establishing a pension, including the State pension under the AOW, is a pension corresponding to 70% of the final salary.

8 Article 1(1) of the BPW, as amended by the Law of 11 February 1988, provides:

'The following terms shall, for the purposes of this Law and of provisions based on it, have the following meanings:

...

(b) sectoral pension fund: a fund operating in a sector of activity for the purposes of which funds are collected either solely for the benefit of employees in the sector concerned or also for the benefit of persons engaged in an activity in another capacity in the said sector.

...

(f) our Minister: the Minister for Social Affairs and Employment.'

9 Article 3 of the BPW, as amended, provides:

'1. Our Minister may, at the request of a sectoral trade organisation which he regards as sufficiently representative of the business structure of a sector of activity, after consulting the head of the appropriate general administrative department whose area of responsibility includes the activities of the sector concerned, the Sociaal-Economische Raad (Social and Economic Council) and the Verzekeringskamer (Insurance Board), make affiliation to the sectoral pension fund compulsory for all workers or for certain categories of worker in the sector of activity concerned.

2. In the circumstances mentioned in the foregoing paragraph, all persons within the categories concerned by virtue of the provisions of that paragraph, and also, in the case of employees, their employers, shall be required to comply with the statutes and regulations of the sectoral pension fund and any provisions applicable to them by virtue thereof. Compliance therewith may be enforced by legal proceedings, in particular with regard to the payment of contributions.'

10 Article 5(2) of the BPW, as amended, lays down certain conditions to be fulfilled before the Minister for Social Affairs and Employment can approve a request for compulsory affiliation as provided for in Article 3(1). Thus, under Article 5(2)(III) and (IV) of the BPW, as amended, the statutes and regulations of the sectoral pension fund must adequately safeguard the interests of the members, and the representatives of the associations of employers and workers in the sector concerned must sit in equal numbers on the management board of the fund.

11 Article 5(2)(II)(1) of the BPW, as amended, also provides that the statutes and regulations of the sectoral pension fund must provide for cases in which, and the conditions under which, workers in the sector concerned are not required to be affiliated to the fund or may be exempted from certain obligations relating to the fund.

12 Article 5(3) of the BPW, as amended, states:

'Our Minister for Social Affairs and Employment, after hearing the views of the Insurance Board and the Social and Economic Council, shall adopt guidelines concerning the matters referred to in Article 5(2)(II)(1). Those guidelines should observe the principle that workers who were already affiliated to a pension fund of an undertaking or were insured with a life assurance company six months before the request referred to in Article 3(1) was lodged, shall not be required to be affiliated to that sectoral pension fund or shall be exempted, entirely or to a reasonable extent, from the obligation to contribute to it, provided that they can demonstrate that, in the course of the period for which they are under no obligation to be affiliated or are exempted from the obligation to pay contributions, in their entirety or as regards a reasonable proportion thereof, they will acquire pension rights which are at least equivalent to those which they would acquire if affiliated to the sectoral pension fund and for so long as they can so demonstrate. Our Minister may also adopt guidelines relating to other parts of paragraph 2.'

13 By the Beschikking van 29 december 1952 betreffende de vaststelling van de richtlijnen voor de vrijstelling van deelneming in een bedrijfspensioenfonds wegens een bijzondere pensioenvoorziening (Order of 29 December 1952 relating to the adoption of guidelines for the exemption from participation in a sectoral pension fund in case of special pension arrangements, as amended by the decision of 15 August 1988, hereinafter 'the Guidelines for exemption from affiliation') the Minister for Social Affairs and Employment adopted the guidelines referred to in Article 5(3) of the BPW, as amended.

14 Article 1 of the Guidelines for exemption from affiliation, as amended, provides:

'An exemption from the obligation to be affiliated to a sectoral pension fund or from the obligation to pay contributions thereto may be granted by that fund at the request of any interested party, provided that the worker in the sector concerned is covered by special pension arrangements meeting the following conditions:

(a) the arrangements must be applied under the auspices of a company pension fund, another sectoral fund or an insurer holding a certificate of the kind provided for by Article 10 of the Wet toezicht verzekeringsbedrijf (Law on supervision of the insurance industry, Staatsblad 1986, p. 638) or be based on the Algemene burgerlijke pensioenwet (General law on civil service pensions, Staatsblad 1986, p. 540), the Spoorwegenpensioenwet (Law on pensions for employees of the Netherlands Railways and their relatives, Staatsblad 1986, p. 541) or the Algemene militaire pensioenwet (General law on military pensions, Staatsblad 1979, p. 305);

(b) such rights as may arise under those arrangements must, in the aggregate, be at least equivalent to those accruing under the sectoral pension fund;

(d) if the exemption entails withdrawal from the fund, compensation considered reasonable by the Insurance Board must be offered for any loss suffered by the fund, from the actuarial point of view, as a result of the withdrawal.'

15 Article 5 of the Guidelines, as amended, provides:

'1. The exemption must be granted where the conditions mentioned in Article 1(a), (b) and (c) are fulfilled, the special pension arrangements applied six months before submission of the request on the basis of which affiliation to the sectoral pension fund was made compulsory and it has been shown that, in the course of the period for which the worker concerned is under no obligation to be affiliated or is exempted from the obligation to pay contributions in their entirety or as regards a reasonable proportion thereof, he will acquire pension rights which are at least equivalent to those which he would acquire if affiliated to the sectoral pension fund.

2. If, at the time referred to in paragraph 1, the special pension arrangements did not meet the condition laid down in Article 1(b), a sufficient period must be allowed to elapse to enable that condition to be met before any decision is taken on the request.

3. An exemption under this article shall enter into force when affiliation to the sectoral pension fund is made compulsory.'

16 Article 9 of the Guidelines, as amended, states:

'1. The decisions referred to in Article 8 may be the subject of complaints to the Insurance Board lodged within 30 days of receipt of the decision by the person concerned. The sectoral pension fund must, in writing, bring the foregoing sentence to the notice of the person concerned at the same time as the decision.

2. The Insurance Board shall notify its decision on the complaints to the sectoral pension fund and to the persons who lodged them.'

17 The appraisal made by the Insurance Board constitutes a proposal for conciliation. It is not a decision with binding force in the context of a dispute. The appraisal by the Insurance Board cannot be the subject of any complaint or appeal.

18 Sectoral pension funds to which affiliation has been made compulsory are subject not only to the BPW but also to the Wet van 15 mei 1962 houdende regelen betreffende pensioen- en spaarvoorzieningen (Law of 15 May 1962 on pension and savings funds, amended subsequently a number of times - hereinafter 'the PSW').

19 The PSW is intended to ensure as far as possible that pension commitments given to workers are actually fulfilled.

20 To that end, Article 2(1) of the PSW obliges employers to choose one of three sets of arrangements aimed at separating the funds collected for pension purposes from the remainder of the company's assets. The employer may either join a sectoral pension fund, set up a company pension fund, or arrange group or individual life assurance policies with an insurance company.

21 Article 1(6) of the PSW makes clear that it also applies to sectoral pension funds to which affiliation has been made compulsory under the BPW.

22 The PSW also lays down a number of conditions which must be met by the statutes and regulations of a sectoral pension fund. Thus, Article 4 of the PSW provides that the setting up of any such fund must be notified to the Minister for Social Affairs and Employment and to the Insurance Board. Article 6(1) of the PSW confirms that representatives of the employers' organisations and representatives of the workers' organisations of the sector concerned are to sit in equal numbers on the management board of a sectoral pension fund.

23 In addition, Articles 9 and 10 of the PSW lay down detailed arrangements for management of the funds collected. The general rule is set out in Article 9 which obliges pension funds to transfer the risk linked to their pension commitments or to reinsure it. By way of exception to that rule Article 10 allows pension funds to administer and invest the capital collected themselves at their own risk. Before it can be authorised to do so, a pension fund must submit to the competent authorities a management plan explaining in detail the way it proposes to handle the actuarial and financial risks. The plan must be approved by the Insurance Board. Furthermore the pension fund is subject to continuous supervision. The scheme's actuarial profit and loss accounts must be submitted regularly to the Insurance Board for approval.

24 Finally, Articles 13 to 16 of the PSW lay down rules for investment of the sums collected. By virtue of Article 13, the assets of the scheme together with expected income must be sufficient to cover pension liabilities. Under Article 14 investments must be made prudentially.

The main proceedings

25 The Fund was established under the BPW. Affiliation to the Fund was made compulsory by an order of the Minister for Social Affairs and Employment of 4 December 1975 (hereinafter 'the order making affiliation compulsory').

26 Albany operates a textile business which has been affiliated to the Fund since 1975.

27 Until 1989 the Fund's pension scheme paid a flat-rate benefit. The pension awarded to workers was not proportional to their wage but was a fixed amount for each worker. Albany decided that the scheme was insufficiently generous and in 1981 concluded arrangements with an insurance company for a supplementary pension for its workers so that the total pension to which they would be entitled after 40 years' employment amounts to 70% of their last salary.

28 With effect from 1 January 1989 the Fund changed its pension scheme. Since then its scheme awards workers an amount which likewise represents 70% of their final salary.

29 Following the change to the Fund's pension scheme, Albany asked on 22 July 1989 to be exempted from affiliation. Its request was rejected by the Fund on 28 December 1990. The Fund took the view that under the Guidelines for exemption from affiliation such exemption could only be granted when the conditions laid down in the Guidelines were satisfied and where the special provisions concerning pensions had already been in force for six months before lodgment of the request by both sides of the industry in response to which the sectoral pension fund had been declared compulsory.

30 Albany lodged an objection to the Fund's decision with the Insurance Board. By decision of 18 March 1992, the Board found that, even if the Fund was not required in the circumstances to grant the exemption, it should be asked to exercise its power to do so or, at the very least, grant a period of notice, since Albany had concluded arrangements for a supplementary pension scheme for its staff several years earlier and the latter arrangements had, since 1 January 1989, been similar to those introduced by the Fund.

31 The Fund did not follow the advice of the Insurance Board and on 11 November 1992 served Albany with a demand for payment of the sum of NLG 36 700.29, representing all statutory contributions payable since 1989 together with interest, collection charges, non-judicial expenses and legal aid costs.

32 Albany challenged that demand before the Kantongerecht, Arnhem. It contended in particular that the system of compulsory affiliation to the Fund was contrary to Article 3(g) of the Treaty, Articles 52 and 59 of the EC Treaty (now, after amendment, Articles 43 EC and 49 EC), and Articles 85, 86 and 90 of the Treaty.

33 According to Albany, the Fund's refusal to grant it an exemption is detrimental to it. Its insurance company would grant it less favourable conditions if it had to join the supplementary pension scheme set up by the Fund. Moreover, contrary to the Fund's contention, other sectoral pension funds, such as the Bedrijfspensioenfonds voor de Bouwnijverheid and the Bedrijfspensioenfonds voor de Schildersbedrijf, had granted an exemption to undertakings which had at an earlier stage concluded supplementary pension arrangements.

34 The Fund maintained that in this case there was no legal obligation to grant an exemption. Accordingly, the court could only exercise limited review in that respect. Under Article 5(3) of the BPW, an exemption had to be granted only where an undertaking had established an equivalent pension scheme at least six months before affiliation was made compulsory. The obligation to grant such an exemption arises only upon initial affiliation to the Fund and does not arise in the event of a change to the pension arrangements. The Fund also emphasised that it was important to maintain a proper pension scheme based on the principle of solidarity for all workers and undertakings in the textile industry and stressed in that connection that the grant of an exemption to Albany would entail the departure of 110 people from its membership of about 8 800.

35 The Kantongerecht accepted the Insurance Board's argument that since 1 January 1989 Albany's supplementary scheme had been similar to the pension scheme introduced by the Fund. It emphasised that relations between a sectoral pension fund and its members are governed by requirements of reasonableness and equity as well as by the general principles of sound administration. Accordingly, a sectoral pension fund should give considerable weight to the opinion of a statutorily appointed independent expert authority such as the Insurance Board when asked to grant an exemption.

36 The Kantongerecht observed that in its judgment in Joined Cases C-430/93 and C-431/93 Van Schijndel and Van Veen [1995] ECR I-4705 the Court had not examined the last three questions concerning the compatibility with the Community competition rules of the Netherlands system of compulsory affiliation to an occupational pension scheme.

37 In those circumstances the Kantongerecht, Arnhem, referring to its interlocutory judgments of 19 April 1993, 17 January 1994 and 9 January 1995, stayed proceedings pending a preliminary ruling from the Court of Justice on the following questions:

'1. Is a sectoral pension fund within the meaning of Article 1(1)(b) of the [BPW] an undertaking within the meaning of Articles 85, 86, or 90 of the EC Treaty?

2. If so, is the fact of making membership of the sectoral pension fund for industrial undertakings compulsory a measure adopted by a Member State which nullifies the effectiveness of the competition rules applicable to undertakings?

3. If Question 2 must be answered in the negative, can other circumstances render compulsory membership incompatible with Article 90 of the Treaty, and if so, which?'

Admissibility

38 The Netherlands and French Governments and the Commission query the admissibility of the questions submitted, taking the view that the national court has not, in its order for reference, sufficiently explained the factual and legal context of the main proceedings. In the absence of a detailed account from the national court of the legal provisions applicable to the main proceedings, the circumstances in which the Fund was set up and the management rules of the Fund, the Court cannot give a useful interpretation of Community law and the Member States and other interested parties are not in a position to submit written observations suggesting answers to the questions on which a ruling is sought.

39 According to settled case-law, the need to provide an interpretation of Community law which will be of use to the national court makes it necessary that the national court define the factual and legal context of the questions it is asking or, at the very least, explain the factual circumstances on which those questions are based. Those requirements are of particular importance in certain areas, such as that of competition, where the factual and legal situations are often complex (see in particular Joined Cases C-320/90, C-321/90 and C-322/90 Telemarsicabruzzo and Others [1993] ECR I-393, paragraphs 6 and 7, Case C-284/95 Safety High-Tech v S. & T. [1998] ECR I-4301, paragraphs 69 and 70, and Case C-341/95 Bettati [1998] ECR I-4355, paragraphs 67 and 68).

40 The information provided and the questions raised in orders for reference must not only be such as to enable the Court to reply usefully but must also give the governments of the Member States and other interested parties the opportunity to submit observations pursuant to Article 20 of the EC Statute of the Court of Justice. It is the Court's duty to ensure that the opportunity to submit observations is safeguarded, bearing in mind that, by virtue of the abovementioned provision, only the orders for reference are notified to the interested parties (see, in particular, the order of 30 April 1998 in Joined Cases C-128/97 and C-137/97 Testa and Modesti [1998] ECR I-2181, paragraph 6, and the order of 11 May 1999 in Case C-325/98 Anssens [1999] ECR I-2969, paragraph 8).

41 In this case, it is clear from the observations submitted under Article 20 of the EC Statute of the Court of Justice by the governments of the Member States and the other interested parties that the information contained in the orders for reference was sufficient to enable them to take a position on the questions referred to the Court.

42 In its observations, the French Government refers to those which it submitted in Joined Cases C-115/97, C-116/97 and C-117/97 Brentjens [1999] ECR I-6025, which refer expressly to Case C-219/97 Drijvende Bokken [1999] ECR I-6121, and the Commission refers in its observations directly to the latter case. The order for reference in Drijvende Bokken, which also concerns the compatibility with the Community competition rules of compulsory affiliation to a sectoral pension fund, contains a detailed account of the legislation applicable to the main proceedings.

43 Furthermore, even though the French and Netherlands Governments may have taken the view in this case that the information provided by the national court was not sufficient to enable them to take a position on certain aspects of the questions submitted to the Court, it must be emphasised that further information was made available in the documents forwarded by the national court, the written observations and the answers given to the questions raised by the Court. All that information, which was included in the Report for the Hearing, was brought to the notice of the governments of the Member States and the other interested parties for the purposes of the hearing, at which they had an opportunity, if necessary, to amplify their observations.

44 Finally, the information supplied by the referring court, supplemented as necessary by the abovementioned details, sufficiently apprises the Court of the factual and legislative background to the main proceedings to enable it to interpret the competition rules in the light of the circumstances of those proceedings.

45 It follows that the questions referred are admissible.

The second question

46 By its second question, which it is appropriate to consider first, the national court seeks essentially to ascertain whether Article 3(g) of the Treaty, Article 5 of the EC Treaty (now Article 10 EC) and Article 85 of the Treaty prohibit a decision by the public authorities to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory at the request of organisations representing employers and workers in a given sector.

47 Albany contends that the request by management and labour to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory constitutes an agreement between the undertakings operating in the sector concerned, contrary to Article 85(1) of the Treaty.

48 Such an agreement, in its view, restricts competition in two ways. First, by entrusting the operation of a compulsory scheme to a single manager, it deprives the undertakings operating in the sector concerned of the possibility of affiliation to another pension scheme managed by other insurers. Second, that agreement excludes the latter insurers from a substantial part of the pension insurance market.

49 The effects of such an agreement on competition are 'appreciable' because it affects the entire Netherlands textile sector. They are aggravated by the cumulative effect of making affiliation to pension schemes compulsory in numerous sectors of the economy and for all undertakings in those sectors.

50 Moreover, such an agreement affects trade between Member States in so far as it concerns undertakings which engage in cross-frontier business and deprives insurers established in other Member States of the opportunity to offer a full pension scheme in the Netherlands either by virtue of cross-frontier services or through branches or subsidiaries.

51 Therefore, according to Albany, by creating a legal framework for, and acceding to a request from, the two sides of industry to make affiliation to the sectoral pension fund compulsory, the public authorities favoured or furthered the implementation and operation of agreements between undertakings operating in the sectors concerned which are contrary to Article 85(1) of the Treaty, thereby infringing Articles 3(g), 5 and 85 of the Treaty.

52 It is necessary to consider first whether a decision taken by the organisations representing employers and workers in a given sector, in the context of a collective agreement, to set up in that sector a single pension fund responsible for managing a supplementary pension scheme and to request the public authorities to make affiliation to that fund compulsory for all workers in that sector is contrary to Article 85 of the Treaty.

53 It must be noted, first, that Article 85(1) of the Treaty prohibits all agreements between undertakings, decisions by associations of undertakings and concerted practices which may affect trade between Member States and which have as their object or effect the prevention, restriction or distortion of competition within the common market. The importance of that rule prompted the authors of the Treaty to provide expressly in Article 85(2) of the Treaty that any agreements or decisions prohibited pursuant to that article are to be automatically void.

54 Next, it is important to bear in mind that, under Article 3(g) and (i) of the EC Treaty (now, after amendment, Article 3(1)(g) and (j) EC), the activities of the Community are to include not only a 'system ensuring that competition in the internal market is not distorted' but also 'a policy in the social sphere'. Article 2 of the EC Treaty (now, after amendment, Article 2 EC) provides that a particular task of the Community is 'to promote throughout the Community a harmonious and balanced development of economic activities' and 'a high level of employment and of social protection'.

55 In that connection, Article 118 of the EC Treaty (Articles 117 to 120 of the EC Treaty have been replaced by Articles 136 EC to 143 EC) provides that the Commission is to promote close cooperation between Member States in the social field, particularly in matters relating to the right of association and collective bargaining between employers and workers.

56 Article 118b of the EC Treaty (Articles 117 to 120 of the EC Treaty having been replaced by Articles 136 EC to 143 EC) adds that the Commission is to endeavour to develop the dialogue between management and labour at European level which could, if the two sides consider it desirable, lead to relations based on agreement.

57 Moreover, Article 1 of the Agreement on social policy (OJ 1992 C 191, p. 91) states that the objectives to be pursued by the Community and the Member States include improved living and working conditions, proper social protection, dialogue between management and labour, the development of human resources with a view to lasting high employment and the combatting of exclusion.

58 Under Article 4(1) and (2) of the Agreement, the dialogue between management and labour at Community level may lead, if they so desire, to contractual relations, including agreements, which will be implemented either in accordance with the procedures and practices specific to management and labour and the Member States, or, at the joint request of the signatory parties, by a Council decision on a proposal from the Commission.

59 It is beyond question that certain restrictions of competition are inherent in collective agreements between organisations representing employers and workers. However, the social policy objectives pursued by such agreements would be seriously undermined if management and labour were subject to Article 85(1) of the Treaty when seeking jointly to adopt measures to improve conditions of work and employment.

60 It therefore follows from an interpretation of the provisions of the Treaty as a whole which is both effective and consistent that agreements concluded in the context of collective negotiations between management and labour in pursuit of such objectives must, by virtue of their nature and purpose, be regarded as falling outside the scope of Article 85(1) of the Treaty.

61 The next question is therefore whether the nature and purpose of the agreement at issue in the main proceedings justify its exclusion from the scope of Article 85(1) of the Treaty.

62 First, like the category of agreements referred to above which derive from social dialogue, the agreement at issue in the main proceedings was concluded in the form of a collective agreement and is the outcome of collective negotiations between organisations representing employers and workers.

63 Second, as far as its purpose is concerned, that agreement establishes, in a given sector, a supplementary pension scheme managed by a pension fund to which affiliation may be made compulsory. Such a scheme seeks generally to guarantee a certain level of pension for all workers in that sector and therefore contributes directly to improving one of their working conditions, namely their remuneration.

64 Consequently, the agreement at issue in the main proceedings does not, by reason of its nature and purpose, fall within the scope of Article 85(1) of the Treaty.

65 It must also be borne in mind that, as the Court has held, in particular in Case 267/86 Van Eycke v ASPA [1988] ECR 4769, paragraph 16, Article 85 of the Treaty itself concerns only the conduct of undertakings and not legislation or regulations adopted by Member States. However, according to settled case-law of the Court of Justice, Article 85 of the Treaty, read in conjunction with Article 5, requires the Member States not to introduce or maintain in force measures, whether legislative or regulatory, which may render ineffective the competition rules applicable to undertakings. Such is the case, according to the same case-law, where a Member State requires or favours the adoption of agreements, decisions or concerted practices contrary to Article 85 of the Treaty or reinforces their effects or deprives its own legislation of its official character by delegating to private traders responsibility for taking decisions affecting the economic sphere (see also Case C-2/91 Meng [1993] ECR I-5751, paragraph 14; Case C-185/91 Reiff [1993] ECR I-5801, paragraph 14; Case C-245/91 Ohra Schadeverzekeringen [1993] ECR I-5851, paragraph 10; Case C-35/96 Commission v Italy [1998] ECR I-3851, paragraphs 53 and 54; and Case C-266/96 Corsica Ferries France v Gruppo Antichi Ormeggiatori del Porto di Genova and Others [1998] ECR I-3949, paragraphs 35, 36 and 49).

66 In that connection, the request made to the public authorities by the organisations representing employers and workers to make affiliation to the sectoral pension fund set up by them compulsory is part of a regime established under a number of national laws, designed to exercise regulatory authority in the social sphere. Since the agreement at issue in the main proceedings does not fall within the scope of Article 85(1) of the Treaty, as is clear from paragraphs 52 to 64 of this judgment, the Member States are free to make it compulsory for persons who are not bound as parties to the agreement.

67 Moreover, Article 4(2) of the Agreement on social policy expressly provides that, at Community level, management and labour may apply jointly to the Council for the implementation of social agreements.

68 The decision of the public authorities to make affiliation to such a fund compulsory cannot therefore be regarded as requiring or favouring the adoption of agreements, decisions or concerted practices contrary to Article 85 of the Treaty or reinforcing their effects.

69 It follows from the foregoing considerations that the decision of the public authorities to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory does not fall within the categories of legislative measures which, according to the case-law of the Court, undermine the effectiveness of Articles 3(g), 5 and 85 of the Treaty.

70 The answer to the second question must therefore be that Articles 3(g), 5 and 85 of the Treaty do not prohibit a decision by the public authorities to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory at the request of organisations representing employers and workers in a given sector.

The first question

71 By its first question, the national court seeks essentially to ascertain whether a pension fund responsible for managing a supplementary pension scheme set up by a collective agreement concluded between organisations representing employers and workers in a given sector and to which affiliation has been made compulsory by the public authorities for all workers in that sector is an undertaking within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty.

72 According to the Fund and the governments which have intervened, such a fund does not constitute an undertaking within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty. They describe the various characteristics of the sectoral pension fund and of the supplementary pension scheme which it manages.

73 First, compulsory affiliation of all workers in a given sector to a supplementary pension scheme pursues an essential social function within the pension system applicable in the Netherlands because of the extremely limited amount of the statutory pension calculated on the basis of the minimum statutory wage. Provided that a supplementary pension scheme has been established by a collective agreement within a framework laid down by law and affiliation to that scheme has been made compulsory by the public authorities, it constitutes an element of the Netherlands system of social protection and the sectoral pension fund responsible for management of it must be regarded as contributing to the management of the public social security service.

74 Second, the sectoral pension fund is non-profit-making. It is managed jointly by both sides of the industry, who are equally represented on its management committee. The sectoral pension fund collects an average contribution fixed by that committee which strikes a balance, collectively, between the amount of the premiums, the value of the benefits and the extent of the risks. Moreover, the contributions may not fall below a certain level, so as to establish adequate reserves, and may not, in order to preserve its non-profit-making status, exceed an upper limit, observance of which is ensured by management and labour and by the Insurance Board. Even though the contributions levied are invested on a capitalisation basis, the investments are made under the supervision of the Insurance Board and in accordance with the provisions of the PSW and the statutes of the sectoral pension fund.

75 Third, operation of the sectoral pension fund is based on the principle of solidarity. Such solidarity is reflected by the obligation to accept all workers without a prior medical examination, the continuing accrual of pension rights despite exemption from contributions in the event of incapacity for work, the discharge by the fund of arrears of contributions due from an employer in the event of the latter's insolvency and by the indexing of the amount of the pensions in order to maintain their value. The principle of solidarity is also apparent from the absence of any equivalence, for individuals, between the contribution paid, which is an average contribution not linked to risks, and pension rights, which are determined by reference to an average salary. Such solidarity makes compulsory affiliation to the supplementary pension scheme essential. Otherwise, if 'good' risks left the scheme, the ensuing downward spiral would jeopardise its financial equilibrium.

76 On that basis, the Fund and the intervening governments consider that the sectoral pension fund is an organisation charged with the management of social security schemes of the kind referred to in the judgment in Joined Cases C-159/91 and C-160/91 Poucet and Pistre [1993] ECR I-637, and is unlike the organisation at issue in Case C-244/94 Fédération Française des Sociétés d'Assurance and Others v Ministčre de l'Agriculture et de la Pęche [1995] ECR I-4013, which was regarded as an undertaking within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty.

77 It should be borne in mind that, in the context of competition law, the Court has held that the concept of an undertaking encompasses every entity engaged in an economic activity, regardless of the legal status of the entity and the way in which it is financed (see, in particular, Case C-41/90 Höfner and Elser [1991] ECR I-1979, paragraph 21; Poucet and Pistre, cited above, paragraph 17; and Fédération Française des Sociétés d'Assurance, cited above, paragraph 14).

78 Moreover, in Poucet and Pistre, cited above, the Court held that that concept did not encompass organisations charged with the management of certain compulsory social security schemes, based on the principle of solidarity. Under the sickness and maternity scheme forming part of the system in question, the benefits were the same for all beneficiaries, even though contributions were proportional to income; under the pension scheme, retirement pensions were funded by workers in employment; furthermore, the statutory pension entitlements were not proportional to the contributions paid into the pension scheme; finally, schemes with a surplus contributed to the financing of those with structural financial difficulties. That solidarity made it necessary for the various schemes to be managed by a single organisation and for affiliation to the schemes to be compulsory.

79 In contrast, in Fédération Française des Sociétés d'Assurance, cited above, the Court held that a non-profit-making organisation which managed a pension scheme intended to supplement a basic compulsory scheme, established by law as an optional scheme and operating according to the principle of capitalisation, was an undertaking within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty. Optional affiliation, application of the principle of capitalisation and the fact that benefits depended solely on the amount of the contributions paid by the beneficiaries and on the financial results of the investments made by the managing organisation implied that that organisation carried on an economic activity in competition with life assurance companies. Neither the social objective pursued, nor the fact that it was non-profit-making, nor the requirements of solidarity, nor the other rules concerning, in particular, the restrictions to which the managing organisation was subject in making investments altered the fact that the managing organisation was carrying on an economic activity.

80 The question whether the concept of an undertaking, within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty, extends to a body such as the sectoral pension fund at issue in the main proceedings must be considered in the light of those considerations.

81 The sectoral pension fund itself determines the amount of the contributions and benefits and the Fund operates in accordance with the principle of capitalisation.

82 Accordingly, by contrast with the benefits provided by organisations charged with the management of compulsory social security schemes of the kind referred to in Poucet and Pistre, cited above, the amount of the benefits provided by the Fund depends on the financial results of the investments made by it, in respect of which it is subject, like an insurance company, to supervision by the Insurance Board.

83 In addition, as is apparent from Article 5 of the BPW and Articles 1 and 5 of the Guidelines for exemption from affiliation, a sectoral pension fund is required to grant exemption to an undertaking where the latter has already made available to its workers for at least six months before the request was lodged on the basis of which affiliation to the fund was made compulsory, a pension scheme granting them rights at least equivalent to those which they would acquire if affiliated to the fund. Moreover, under Article 1 of the abovementioned Guidelines, that fund is also entitled to grant exemption to an undertaking which provides its workers with a pension scheme granting them rights at least equivalent to those deriving from the fund, provided that, in the event of withdrawal from the fund, compensation considered reasonable by the Insurance Board is offered for any damage suffered by the fund, from the actuarial point of view, as a result of the withdrawal.

84 It follows that a sectoral pension fund of the kind at issue in the main proceedings engages in an economic activity in competition with insurance companies.

85 In those circumstances, the fact that the fund is non-profit-making and the manifestations of solidarity referred to by it and the intervening governments are not sufficient to deprive the sectoral pension fund of its status as an undertaking within the meaning of the competition rules of the Treaty.

86 Undoubtedly, the pursuit of a social objective, the abovementioned manifestations of solidarity and restrictions or controls on investments made by the sectoral pension fund may render the service provided by the fund less competitive than comparable services rendered by insurance companies. Although such constraints do not prevent the activity engaged in by the fund from being regarded as an economic activity, they might justify the exclusive right of such a body to manage a supplementary pension scheme.

87 The answer to the first question must therefore be that a pension fund charged with the management of a supplementary pension scheme set up by a collective agreement concluded between organisations representing employers and workers in a given sector, to which affiliation has been made compulsory by the public authorities for all workers in that sector, is an undertaking within the meaning of Article 85 et seq. of the Treaty.

The third question

88 By its third question, the national court seeks essentially to ascertain whether Articles 86 and 90 of the Treaty preclude the public authorities from conferring on a pension fund an exclusive right to manage a supplementary pension scheme in a given sector.

89 The Netherlands Government contends that the order making affiliation compulsory has the sole effect of requiring workers in the sector concerned to be affiliated to the Fund. The order does not, in its view, confer on the Fund an exclusive right in the area of supplementary pensions. Nor does the Fund hold a dominant position within the meaning of Article 86 of the Treaty.

90 It must be observed at the outset that the decision of the public authorities to make affiliation to a sectoral pension fund compulsory, as in this case, necessarily implies granting to that fund an exclusive right to collect and administer the contributions paid with a view to accruing pension rights. Such a fund must therefore be regarded as an undertaking to which exclusive rights have been granted by the public authorities, of the kind referred to in Article 90(1) of the Treaty.

91 Next, it should be noted that according to settled case-law an undertaking which has a legal monopoly in a substantial part of the common market may be regarded as occupying a dominant position within the meaning of Article 86 of the Treaty (see Case C-179/90 Merci Convenzionali Porto di Genova [1991] ECR I-5889, paragraph 14, and Case C-18/88 GB-Inno-BM [1991] ECR I-5941, paragraph 17).

92 A sectoral pension fund of the kind at issue in the main proceedings, which has an exclusive right to manage a supplementary pension scheme in an industrial sector in a Member State and, therefore, in a substantial part of the common market, may therefore be regarded as occupying a dominant position within the meaning of Article 86 of the Treaty.

93 It must not be forgotten, however, that merely creating a dominant position by granting exclusive rights within the meaning of Article 90(1) of the Treaty is not in itself incompatible with Article 86 of the Treaty. A Member State is in breach of the prohibitions contained in those two provisions only if the undertaking in question, merely by exercising the exclusive rights granted to it, is led to abuse its dominant position or when such rights are liable to create a situation in which that undertaking is led to commit such abuses (Höfner and Elser, cited above, paragraph 29; Case C-260/89 ERT [1991] ECR I-2925, paragraph 37; Merci Convenzionali Porto di Genova, cited above, paragraphs 16 and 17; Case C-323/93 Centre d'Insémination de la Crespelle [1994] ECR I-5077, paragraph 18; and Case C-163/96 Raso and Others [1998] ECR I-533, paragraph 27).

94 Albany contends in that connection that the system of compulsory affiliation to the supplementary pension scheme managed by the Fund is contrary to the combined provisions of Articles 86 and 90 of the Treaty. The pension benefits available from the Fund do not, or no longer, match the needs of the undertakings. The benefits are too low, are not linked to wages and, consequently, are generally inadequate. Employers have therefore to make other pension arrangements. The system of compulsory affiliation deprives those employers of any opportunity of arranging for comprehensive pension cover from an insurance company. Pension arrangements spread over a number of insurers would increase administrative costs and reduce efficiency.

95 It should be remembered that, in Höfner and Elser, cited above, paragraph 34, the Court held that a Member State which conferred on a public employment agency an exclusive right of recruitment was in breach of Article 90(1) of the Treaty where it created a situation in which that office could not avoid infringing Article 86 of the Treaty, in particular because it was manifestly incapable of satisfying the demand prevailing on the market for such activities.

96 In the present case, it is important to note that the supplementary pension scheme offered by the Fund is based on the present norm in the Netherlands, namely that every worker who has paid contributions to that scheme for the maximum period of affiliation receives a pension, including the State pension under the AOW, equal to 70% of his final salary.

97 Doubtless, some undertakings in the sector might wish to provide their workers with a pension scheme superior to the one offered by the Fund. However, the fact that such undertakings are unable to entrust the management of such a pension scheme to a single insurer and the resulting restriction of competition derive directly from the exclusive right conferred on the sectoral pension fund.

98 It is therefore necessary to consider whether, as contended by the Fund, the Netherlands Government and the Commission, the exclusive right of the sectoral pension fund to manage supplementary pensions in a given sector and the resultant restriction of competition may be justified under Article 90(2) of the Treaty as a measure necessary for the performance of a particular social task of general interest with which that fund has been charged.

99 Albany contends that compulsory affiliation to the sectoral pension fund is not necessary to ensure an adequate level of pension for workers. That aim could be attained by minimum requirements for pensions, to be laid down either by the two sides of industry at the instigation of the public authorities or directly by the latter. Collective employment agreements frequently include an obligation on employers to provide a minimum pension scheme, whilst leaving them free to establish a pension fund for their own undertaking, to join a sectoral pension fund or to make arrangements with an insurance company.

100 According to Albany, the fact that members pay 'average contributions' likewise does not justify compulsory affiliation. First, neither the BPW nor the order making affiliation compulsory requires a system based on such contributions. Second, a number of sectoral pension funds to which affiliation is not compulsory operate perfectly well on the basis of 'average contributions'.

101 As regards acceptance of all workers in the same area of activity without a prior medical examination so that 'bad' risks cannot be refused, Albany observes that in practice the pension insurance contracts concluded with insurers require the employer to declare all his workers and an obligation on the insurer to accept any worker declared without prior medical examination.

102 It is important to bear in mind first of all that, under Article 90(2) of the Treaty, undertakings entrusted with the operation of services of general economic interest are subject to the rules on competition in so far as the application of such rules does not obstruct the performance, in law or in fact, of the particular tasks assigned to them.

103 In allowing, in certain circumstances, derogations from the general rules of the Treaty, Article 90(2) of the Treaty seeks to reconcile the Member States' interest in using certain undertakings, in particular in the public sector, as an instrument of economic or fiscal policy with the Community's interest in ensuring compliance with the rules on competition and preservation of the unity of the common market (Case C-202/88 France v Commission [1991] ECR I-1223, paragraph 12, and Case C-157/94 Commission v Netherlands [1997] ECR I-5699, paragraph 39).

104 In view of the interest of the Member States thus defined they cannot be precluded, when determining what services of general economic interest they entrust to certain undertakings, from taking account of objectives pertaining to their national policy or from endeavouring to attain them by means of obligations and constraints which they impose on such undertakings (Commission v Netherlands, cited above, paragraph 40).

105 The supplementary pension scheme at issue in the main proceedings fulfils an essential social function within the Netherlands pensions system by reason of the limited amount of the statutory pension, which is calculated on the basis of the minimum statutory wage.

106 Moreover, the importance of the social function attributed to supplementary pensions has recently been recognised by the Community legislature's adoption of Council Directive 98/49/EC of 29 June 1998 on safeguarding the supplementary pension rights of employed and self-employed persons moving within the Community (OJ 1998 L 209, p. 46).

107 Next, it is not necessary, in order for the conditions for the application of Article 90(2) of the Treaty to be fulfilled, that the financial balance or economic viability of the undertaking entrusted with the operation of a service of general economic interest should be threatened. It is sufficient that, in the absence of the rights at issue, it would not be possible for the undertaking to perform the particular tasks entrusted to it, defined by reference to the obligations and constraints to which it is subject (Commission v Netherlands, cited above, paragraph 52) or that maintenance of those rights is necessary to enable the holder of them to perform tasks of general economic interest which have been assigned to it under economically acceptable conditions (Case C-320/91 Corbeau [1993] ECR I-2533, paragraphs 14 to 16, and Commission v Netherlands, cited above, paragraph 53).

108 If the exclusive right of the fund to manage the supplementary pension scheme for all workers in a given sector were removed, undertakings with young employees in good health engaged in non-dangerous activities would seek more advantageous insurance terms from private insurers. The progressive departure of 'good' risks would leave the sectoral pension fund with responsibility for an increasing share of 'bad' risks, thereby increasing the cost of pensions for workers, particularly those in small and medium-sized undertakings with older employees engaged in dangerous activities, to which the fund could no longer offer pensions at an acceptable cost.

109 Such a situation would arise particularly in a case where, as in the main proceedings, the supplementary pension scheme managed exclusively by the Fund displays a high level of solidarity resulting, in particular, from the fact that contributions do not reflect the risk, from the obligation to accept all workers without a prior medical examination, the continuing accrual of pension rights despite exemption from the payment of contributions in the event of incapacity for work, the discharge by the Fund of arrears of contributions due from an employer in the event of insolvency and the indexing of the amount of pensions in order to maintain their value.

110 Such constraints, which render the service provided by the Fund less competitive than a comparable service provided by insurance companies, go towards justifying the exclusive right of the Fund to manage the supplementary pension scheme.

111 It follows that the removal of the exclusive right conferred on the Fund might make it impossible for it to perform the tasks of general economic interest entrusted to it under economically acceptable conditions and threaten its financial equilibrium.

112 Referring to GB-Inno-BM, cited above, Albany considers, however, that the fact that the Fund fulfils a dual role, as manager of the pension scheme and as the authority vested with the power to grant exemptions, might give rise to arbitrary exercise of the power of exemption.

113 In paragraph 28 of GB-Inno-BM, cited above, the Court held that Articles 3(g), 86 and 90 of the Treaty preclude a Member State from granting to the undertaking which operates the public telecommunications network the power to lay down standards for telephone equipment and to check that economic operators meet those standards when it is itself competing with those operators on the market for that equipment.

114 In paragraph 25 of that judgment, the Court stated that the vesting in such a company of powers both to authorise or refuse the connection of telephones to the network and to lay down the technical standards to be met by such equipment and verify whether devices not manufactured by it conformed with the specifications adopted by it was tantamount to conferring upon it the power to determine at will which terminal equipment might be connected to the public network, thereby placing it at an obvious advantage over its competitors.

115 However, the situation in the main proceedings differs from that in GB-Inno-BM.

116 In the first place, under Article 5(1) of the Guidelines for exemption from affiliation, a sectoral pension fund is required to grant an exemption to an undertaking where the latter has already made available to its workers for at least six months before the request was lodged on the basis of which affiliation to the fund was made compulsory, a pension scheme granting them rights at least equivalent to those which they would acquire if affiliated to the fund.

117 Provided that the abovementioned provision is binding on the sectoral pension fund regarding the exercise of its power of exemption, it cannot be regarded as likely to lead the fund to abuse that power. In such circumstances, the fund merely checks that the conditions laid down by the competent minister are complied with (see, to that effect, Joined Cases C-46/90 and C-93/91 Lagauche and Others [1993] ECR I-5267, paragraph 49).

118 Next, under Article 1 of the Guidelines for exemption from affiliation, a sectoral pension fund is entitled to grant an exemption to an undertaking which provides its workers with a pension scheme granting them rights at least equivalent to those deriving from the fund, provided that, in the event of withdrawal from the fund, compensation considered reasonable by the Insurance Board is offered for any damage suffered by the fund, from the actuarial point of view, as a result of the withdrawal.

119 The provision thus enables a sectoral pension fund to exempt from the obligation of affiliation an undertaking which provides its workers with a pension scheme equivalent to the one managed by it if such an exemption does not threaten its financial equilibrium. Exercise of that power of exemption involves an evaluation of complex data relating to the pension schemes involved and the financial equilibrium of the fund, which necessarily implies a wide margin of appreciation.

120 In view of the complexity of such an evaluation and of the risks which exemptions involve for the financial equilibrium of a sectoral pension fund and, therefore, for performance of the social task entrusted to it, a Member State may consider that the power of exemption should not be attributed to a separate entity.

121 It should be noted, however, that national courts adjudicating, as in this case, on an objection to a requirement to pay contributions must subject to review the decision of the fund refusing an exemption from affiliation, which enables them at least to verify that the fund has not used its power to grant an exemption in an arbitrary manner and that the principle of non-discrimination and the other conditions for the legality of that decision have been complied with.

122 Finally, as regards Albany's argument that an adequate level of pension for workers could be assured by laying down minimum requirements to be met by pensions offered by insurance companies, it must be emphasised that, in view of the social function of supplementary pension schemes and the margin of appreciation enjoyed, according to settled case-law, by the Member States in organising their social security systems (Case 238/82 Duphar and Others [1984] ECR 523, paragraph 16; Poucet and Pistre, cited above, paragraph 6; and Case C-70/95 Sodemare and Others [1997] ECR I-3395, paragraph 27), it is incumbent on each Member State to consider whether, in view of the particular features of its national pension system, laying down minimum requirements would still enable it to ensure the level of pension which it seeks to guarantee in a sector by compulsory affiliation to a pension fund.

123 The answer to the third question must therefore be that Articles 86 and 90 of the Treaty do not preclude the public authorities from conferring on a pension fund the exclusive right to manage a supplementary pension scheme in a given sector.

Costs

124 The costs incurred by the Netherlands, German, French and Swedish Governments and the Commission, which have submitted observations to the Court, are not recoverable. Since these proceedings are, for the parties to the main proceedings, a step in the proceedings pending before the national court, the decision on costs is a matter for that court.

prawo spoleczne

piątek, 28 czerwca 2013

Testament Życia

poniedziałek, 24 czerwca 2013

Fundusze emerytalne

O mnie

Archiwum bloga