Prawa człowieka – koncepcja, według której każdemu człowiekowi przysługują pewne prawa, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka. Prawa te mają charakter:
- powszechny – obowiązują na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi
- przyrodzony – przysługują każdemu od chwili urodzenia
- niezbywalny – nie można się ich zrzec
- nienaruszalny – istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane
- naturalny – obowiązują niezależnie od ich potwierdzenia przez władzę państwową
- niepodzielny – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość
Międzynarodowa encyklopedia prawa publicznego podaje[1], że prawami człowieka są te wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc domagać się od społeczeństwa, w którym żyją.
| Artykuł 1. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka: |
Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem oraz powinni postępować w stosunku do siebie wzajemnie w duchu braterstwa.
|
Prawa człowieka a normy moralne
Prawa człowieka uznawane są za prawa powszechnie obowiązujące (mające roszczenie do powszechnego obowiązywania), co sprawia, że wykazują podobieństwo do norm o charakterze wyłącznie moralnym. Jürgen Habermas zauważa, że prawa człowieka "można uzasadnić wyłącznie z moralnego punktu widzenia" - "regulują [one] materie o takiej ogólności, że argumenty moralne wystarczają do ich uzasadnienia"[2]. Zdaniem prof. Wiktora Osiatyńskiego[3] ich fundamentalny, przyrodzony i uprzywilejowany charakter polega na tym, że nie wymagają one uzasadnień: uzasadnień wymagają odstępstwa od tych praw.
Prawa człowieka a prawa kobiet
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 roku gwarantuje "równe prawa mężczyzn i kobiet" i odnosi się do kwestii równości i sprawiedliwości. W 1979 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW)[4]. Konwencja weszła w życie 3 września 1981 roku. Nie podpisały jej następujące państwa członkowskie ONZ: Iran, Nauru, Palau, Somalia, Sudan, Tonga. Konwencji nie ratyfikowały Niue, Stany Zjednoczone i Watykan[5].
Historia prawodawstwa
- 1215 – Magna Charta Libertatum – Wielka Karta Swobód wydana przez króla Anglii Jana Bez Ziemi – żaden wolny człowiek nie ma być pojmany ani uwięziony albo wyrzucony z posiadłości, albo proskrybowany, ani wygnany lub innym sposobem pognębiony; i ani sami na niego nie wyruszymy, ani nikogo innego przeciw niemu nie wyślemy, jak tylko na podstawie legalnego wyroku równych jemu albo na podstawie prawa ziemskiego (...)
- 1573 – Konfederacja Warszawska
- 1628 – Petycja o Prawo
- 1679 – Habeas Corpus Act
- 1689 – Bill of Rights w Wielkiej Brytanii
- 1690 – John Locke w Dwóch traktatach o rządzie przedstawia teorię praw naturalnych jednostki.
- 1776 – Karta Praw Wirginii
- 1789 – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
- konwencje genewskie
- od 1919 działalność Czerwonego Krzyża
- 1920–1946 – działalność Ligi Narodów
- 10 grudnia 1948 – przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
- 4 listopada 1950 – uchwalenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
- 1966 – Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
- 18 grudnia 1979 – Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Konwencję w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW)
- do 1989 – powstało około 60 szczegółowych konwencji (m.in. o prawach dziecka)
- 1990 – Dokument Kopenhaski – proklamuje demokrację parlamentarną jako jedyny ustrój dopuszczalny w Europie, był dziełem KBWE
Generacje praw człowieka
- prawo do życia
- prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania
- prawo do głoszenia swoich poglądów i opinii bez względu na ich treść i formę
- prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej
- zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania
- zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie
- zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia
- zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązań umownych
prawa osobiste
prawa do:
- dobrego życia
- rzetelnego sądu (patrz "gwarancje formalne" poniżej)
- decydowania o swoim życiu
- prawo jednego człowieka kończy się tam gdzie zaczyna się prawo innego człowieka
- szczęścia
prawa i wolności polityczne
tzw. prawa negatywne – prawa służące ochronie wolności jednostki przed ingerencją ze strony państwa
- prawo do obywatelstwa
- możliwość uczestniczenia w życiu publicznym
- czynne prawo wyborcze – możliwość uczestnictwa w wyborach
- bierne prawo wyborcze – możliwość kandydowania w wyborach
- wolność zrzeszania się
- prawo do uczestniczenia i organizowania pokojowych manifestacji
- prawo do składania wniosków, petycji, skarg
- dostęp do informacji o działaniach władz i osób publicznych
- równy dostęp do służby publicznej.
wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
1. tzw. prawa pozytywne – uprawnienia jednostki do świadczeń na jej rzecz – prawa socjalne
prawo do:
- ochrony zdrowia
- nauki
- odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia, zapewniającego jednostce i jej rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej
- pomocy socjalnej (ogólnie)
- rozrywki (np. granie w piłkę nożną, pływanie)
2. prawa ekonomiczne: (zobacz też Art. 64 Konstytucji RP)
- prawo do pracy
- prawo do własności
- prawo dziedziczenia
3. prawa solidarnościowe (w większości nie posiadają sformalizowanego charakteru prawnego) - wszystkie prawa przysługujące grupom społecznym, np. prawo narodów do samostanowienia
4. prawa kulturalne:
- prawo do wolności twórczości artystycznej
- prawo do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników
- prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania
Gwarancje:
- materialne (dotyczą głównie praw socjalnych, ekonomicznych i kulturowych)
- formalne (prawo do ochrony prawnej jednostki)
- prawo każdego człowieka do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez niezawisły sąd
- prawo do fachowej obrony w postępowaniu przed organami aparatu państwowego
- prawo do skargi konstytucyjnej
Wśród kategorii osób w szczególny sposób zagrożonych naruszeniami praw człowieka wymienia się kobiety, dzieci, osoby starsze, niepełnosprawne, przedstawicieli mniejszości (etnicznych, narodowych, religijnych, rasowych, seksualnych), cudzoziemców (uchodźców i pracowników migrujących) oraz społeczności tubylcze.[6]
Instytucje skargi
Są to organy międzynarodowe, do których może zwrócić się obywatel każdego kraju europejskiego ze skargą, gdy uzna, że odpowiednie urzędy w jego kraju wydały decyzje na jego niekorzyść i że te decyzje są według niego niezgodne z prawami człowieka.
- Rada Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie
- Komitet Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie
- Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu
Pozarządowe organizacje praw człowieka
Są to międzynarodowe organizacje niezależne od rządów krajów. Ujawniają one oraz wskazują na działania rządów powodujące łamanie praw człowieka. Dokonują tego tylko metodami pokojowymi, między innymi prowadząc edukację, występując w szczególnych sprawach sądowych w obronie ludzi pokrzywdzonych, organizując akcje obywatelskie (np. pisanie listów do rządów) itp.
- Amnesty International
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka
- Human Rights Watch
- Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć
- Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
Krytyka praw człowieka
Obecnie również znajdujemy głosy krytyczne wobec ideologii praw człowieka. Negacja tych poglądów nie jest jednostronna z tej przyczyny, iż w tej chwili ideologia praw człowieka jest klasyczną zasadą środka sceny politycznej. Krytycy ideologii praw człowieka dzielą się na dwie kategorie[7]:
- krytyka substancjalna – Do zwolenników tego rodzaju krytyki klasyfikuje się tych, którzy odrzucają samą ideę, że człowiek posiada z natury określone prawa z samej racji, że jest człowiekiem. Są to nie tyle krytycy, co przeciwnicy samej idei praw człowieka.
- krytyka akcydentalna – Sympatycy tej strony krytyki uważają, że ludzie rodzą się z przyrodzonymi prawami, jednak krytykują pewien model (bądź modele) ideologii praw człowieka, uważając za naturalne inne uprawnienia, niż głosi to oficjalna doktryna. Nie są to zatem przeciwnicy samego pomysłu, ale krytycy konkretnej jego realizacji. Chodzi tu przede wszystkim o spory między zwolennikami poszczególnych generacji praw człowieka.
Przypisy
- ↑ Encyclopedia of Public International Law, vol 8, Human Rights and the Individual in International Law, International Economics Relations, Amsterdam, — New York — Oxford 1985, s. 268
- ↑ Habermas J.:Uwzględniając Innego. Studia do teorii politycznej., Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 191-193
- ↑ Wiktor Osiatyński: Wprowadzenie do praw człowieka
- ↑ Helsińska Fundacja Praw Człowieka Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (pl.), www.hfhrpol.waw.pl [dostęp 18.03.2011]
- ↑ ONZ Wykaz podpisania, ratyfikowania i wdrożenia CEDAW przez państwa świata www.un.org [dostęp 18.03.2011]
- ↑ Bogumił Termiński, Międzynarodowa ochrona pracowników migrujących. Geneza, instytucje, oddziaływanie, Warszawa, 2011.
- ↑ por. Paweł Bała i Adam Wielomski: Prawa człowieka i ich krytyka. Przyczynek do studiów o ideologii czasów ponowożytnych. Warszawa: Fijorr Publishing Company, 2008, s. 114. ISBN 978-83-89812-13-1.
Zobacz też
- Europejska Konwencja Praw Człowieka
- Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
- Polska Koalicja Social Watch
- Prawa człowieka w Polsce
- prawa konsumenta
- prawa dziecka
- prawa obywatelskie
- Festiwal Filmowy "Watch Docs"
- Kairska Deklaracja Praw Człowieka w Islamie
Linki zewnętrzne
- Strona Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ,
- Strona Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie – prawa człowieka ,
- Strona Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie - historia praw człowieka ,
- Wiktor Osiatyński "Przyszłość praw człowieka" ,
- Strona Wydziału Prawa i Administracji UW promująca orzecznictwo praw człowieka w Polsce ,
- Polski Raport Social Watch 2008. Czas na prawa dotyczący realizacji, promocji i ochrony praw człowieka w Polsce ,
- Raport Sieci niezależnych ekspertów Unii Europejskiej ds. Praw Podstawowych dotyczący stanu przestrzegania praw człowieka w Unii Europejskiej i państwach członkowskich w 2005 roku (ang.),
- Human Rights Watch World Report 2006 (ang.),
- Kroniki Prześladowań - strona poświęcona łamaniu praw człowieka w Rosji (ang.)
- Portal "Polska" Ministerstwa Spraw Zagranicznych 2002-2008: Ochrona praw człowieka w Polsce ,
- Portal "Polska" Ministerstwa Spraw Zagranicznych 2002-2008: Organizacje pozarządowe w Polsce .
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz